Για τη μάστιγα της εποχής μας αυτή των διατροφικών διαταραχών καθώς, και για τους νέους τρόπους προσέγγισης του θέματος και διαχείρισης, μας μιλά η κα Μαρία Τσιάκα*, Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών και υποψήφια Διδάκτωρ του Kings College. Η αρχική πρόληψη είναι η ενημέρωση του κοινού και των επαγγελματιών υγείας για την άμεση αντιμετώπιση της νόσου στα αρχικά στάδια, επισημαίνει χαρακτηριστικά η κα Τσιάκα.
Συνέντευξη στην Ανθή Αγγελοπούλου
Τι είναι ακριβώς η μέθοδος Παρέμβαση στο Σπίτι που εφαρμόζεται στο Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών;
Πρόκειται για μια καινοτομική παρέμβαση που στηρίζεται κυρίως στη συνεργασία της οικογενείας για την άμεση τροποποίηση όλων των συμπτωμάτων της νευρικής ανορεξίας. Πραγματοποιείται μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, χωρίς η ασθενής με ανορεξία να αποκοπεί από αυτό. Έχουμε διαπιστώσει πως η οποιαδήποτε μακρά νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική στην Ελλάδα δεν έχει μακροπρόθεσμα θεραπευτικά αποτελέσματα. Το παραπάνω σε συνδυασμό με την έλλειψη εξειδικευμένων μονάδων στη χώρα καθιστούν άμεση την ανάγκη για εναλλακτικές θεραπευτικές παρεμβάσεις. Γι’ αυτό και από το 2012 το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών προσφέρει αυτή την εναλλακτική, η οποία παρέχει:
Αποκλειστικά εξατομικευμένη θεραπεία, σχεδιασμένη στις άμεσες ανάγκες του ασθενούς και της οικογένειας του.
Διευκόλυνση και ταυτόχρονα εκπαίδευση της οικογένειας κατά τη διάρκεια των γευμάτων στο σπίτι.
Ένα δομημένο πρόγραμμα θεραπείας, το όποιο περιλαμβάνει διαφορετικές προσεγγίσεις και εφαρμόζεται σε καθημερινή βάση με την παρουσία της θεραπευτικής ομάδας στο σπίτι με στόχο την άμεση αποκατάσταση του βάρους και την ομαλοποίηση όλων των συμπεριφορών που πλήττονται από τη νόσο. Η ομάδα μας αποτελείται από γιατρούς, ψυχίατρο, ψυχολόγους, οικογενειακούς θεραπευτές, εργοθεραπευτές και διαιτολόγο.
Παροχή βοήθειας στον ασθενή και στην οικογένεια, ώστε να λειτουργήσουν επαρκώς σε συνθήκες στρεσογόνες, όπως γεύμα σε εστιατόριο, ψώνια για ρούχα κτλ.
Με απλά λόγια, εκπαιδεύουμε τον ασθενή στην καθημερινότητα δημιουργώντας μια νέα ταυτότητα εκτός διατροφικής διαταραχής.
Αναλύστε μας λίγο περισσότερο την έρευνα που διενεργήσατε στην Ελλάδα για λογαριασμό του King’s College;
Οι επιπτώσεις των διατροφικών διαταραχών στην ελληνική οικογένεια παρέμεναν ανεξερεύνητες επιστημονικά μέχρι πρότινος. Μέσω αυτής της έρευνας διερευνήσαμε τους οικογενειακούς παράγοντες που συσχετίζονται με την συντήρηση της νόσου, σύμφωνα με το κλινικό μοντέλο των διαπροσωπικών σχέσεων της διατήρησης της Νευρικής Ανορεξίας. Στο πλαίσιο αυτό εξετάστηκε το ποσοστό των συμπτωμάτων κατάθλιψης, στρες και άγχους και κατά πόσο οι δείκτες αυτοί συσχετίζονται με τις γονεϊκές συμπεριφορές και συναισθηματικές αντιδράσεις απέναντι στα παιδιά τους με διατροφική διαταραχή.
Στην έρευνα συμμετείχαν 112 γονείς ( 73 γυναίκες και 39 άντρες), 82 ασθενών εκ των οποίων οι 44 ήταν με διάγνωση Νευρική Βουλιμία, οι 23 με Νευρική Ανορεξία και οι 15 με αδηφαγική διαταραχή και μέσο όρο διάρκειας νόσου των ασθενών τα 9 έτη (χρόνια διατροφική διαταραχή).
Σύμφωνα με την έρευνα, το 46.3% των ερωτηθέντων γονιών παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης, ποσοστό το οποίο θεωρείται υψηλό αν αναλογιστούμε ότι στον γενικό πληθυσμό το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 3,3% το 2008, 6,8% το 2009, 8,2% το 2011 και 12,3% το 2012. Την ίδια ώρα, 41.7% απαντούν θετικά στο ερωτηματολόγιο για την αγχώδη συμπτωματολογία, ενώ το 39% εμφανίζει υψηλά επίπεδα στρες. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα παραπάνω υψηλά επίπεδα ψυχολογικής δυσκολίας συσχετίζονται: α) με την υπερπροστατευτική αντίδραση των γονιών απέναντι στα παιδιά τους, καθώς ανησυχούν υπερβολικά για την εξέλιξη της νόσου και προσπαθούν να μην τα στεναχωρήσουν ή τα πληγώσουν β) με ενδοτικότητα τους, ανταποκρινόμενοι θετικά σε συμπεριφορές των ασθενών που αναζητούν επιτακτικά επιβεβαίωση, για το αν έχουν παχύνει ή έχουν χάσει βάρος, αν είναι πιο λεπτές ή παχιές από άλλες γυναίκες (ο πιο συνήθης λόγος ανταπόκρισης του γονιού σε τέτοιες συμπεριφορές είναι η μείωση του άγχους της ασθενή γύρω από την αρνητική εικόνα σώματος η οποία προκαλεί έντονα δυσφορικά συναισθήματα τα οποία η ασθενής δεν μπορεί να διαχειριστεί) γ) με ένα σύμπτωμα της διατροφικής διαταραχές, την κλοπή τροφής μέσα από το σπίτι (συχνά οι ασθενείς κυρίως με Βουλιμία η αδηφαγική διαταραχή, κλέβουν διάφορες τροφές που είναι αποθηκευμένες στο σπίτι η καταναλώνουν το μαγειρεμένο φαγητό της ημέρας, στο πλαίσιο του βουλιμικού επεισοδίου) και με την κλοπή χρημάτων της οικογένειας για να αγοράσουν επιπλέον τροφή. Αυτό το σύμπτωμα προκαλεί άγχος και στρες στο γονιό καθώς καλείται να καλύψει την απώλεια τροφής ή χρημάτων από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, ιδίως όταν υπάρχουν και άλλα παιδιά στην οικογένεια.
Το 50% των γονέων αντιδρούν με υπερπροστατευτικότητα, η οποία συσχετίζεται με δυο χαρακτηριστικά: α)την διάρκεια της νόσου, β) με την υπερβολική άσκηση του ασθενή- αυτό φυσικά υποδηλώνει την αγωνία του γονιού για την σωματική υγεία του ασθενή. Επιπλέον το 36% των γονιών κάνει επικριτικά σχόλια, δηλαδή ασκεί κριτική στο ασθενή, κυρίως για την «ανάρμοστη» συμπεριφορά να τρώει κρυφά.
Τέλος σε ό,τι αφορά τις συμπεριφορές των γονιών που στην ουσία διευκολύνουν τη νόσο και οι οποίες παγιδεύουν το γονιό μέσα στο φαύλο κύκλο της διατροφικής διαταραχής, αδυνατώντας να βγει από αυτό είναι: α) να κάνει τα στραβά μάτια όταν η ασθενής τρώει ελάχιστα ή λέει ότι έχει φάει, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει φάει β) όταν ενδίδει στην απαίτηση της ασθενούς (συνήθως με ΝΑ) να ασκήσει ελέγχο στο γεύμα, δηλαδή πώς θα μαγειρευτεί, τι συστατικά θα έχει μέσα (κυρίως αυτό αφορά λιπαρές τροφές ή υδατάνθρακες), την ποσότητα που θα της σερβιριστεί (συνήθως δεν αφήνουν τους γονείς να τις σερβίρουν), την ώρα που πρέπει να γίνει το γεύμα και πόσο πρέπει να φάνε οι άλλοι.
Ποιες είναι οι νέες θεραπευτικές παρεμβάσεις που αφορούν στην εκπαίδευση των ασθενών σχετικά με τις συνέπειες που επιφέρει ο υποσιτισμός του εγκεφάλου;
Είναι ευρέως γνωστό με βάση τις τελευταίες έρευνες ότι οι ΔΔ έχουν καθαρά και βιολογικό υπόβαθρο, καθώς ο χρόνιος ή αιφνίδιος παρατεταμένος υποσιτισμός επηρεάζει τις εγκεφαλικές λειτουργίες σε τρία επίπεδα: α) η απώλεια βάρους και του περιορισμού της τροφής αποδυναμώνει τον εγκέφαλο με αποτέλεσμα ο ασθενής να αποκτά άκαμπτες συμπεριφορές, να γίνεται πιο αγχώδης και πιο φοβισμένος β) το σώμα καθώς συρρικνώνεται, χάνει την ενέργεια με αποτέλεσμα ο ασθενής να νιώθει πιο αδύναμος και να μπαίνει στη διαδικασία να αποφύγει όλες εκείνες τις καταστάσεις που τον κάνουν πιο ευάλωτο, γ) να αποδυναμώνεται κοινωνικά καθώς αποσύρεται σταδιακά από την οικογένεια και τις λοιπές διαπροσωπικές σχέσεις, χάνοντας έτσι το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών δεξιοτήτων που είχε πριν νοσήσει. Δηλαδή βλέπουμε μια ουσιαστική μετάλλαξη του ασθενή σε όλα τα επίπεδα, όπου η ακαμψία, ο φόβος, η επιθετικότητα, ο έλεγχος και η αποφυγή κυριαρχούν στην ζωή του ασθενούς, άρα και της οικογένειας του. Όλα τα παραπάνω οφείλονται αποκλειστικά στον εγκέφαλο που πεινάει.
Το αρχικό στάδιο περιλαμβάνει την σίτιση καθώς μόνο με αυτή μπορεί ο εγκέφαλος να επανέλθει σταδιακά. Στο κέντρο αλλά και στην παρέμβαση στο σπίτι χρησιμοποιούμε την κινητοποιητική σίτιση μέσω του θεραπευτικού γεύματος όπου υποστηρίζουμε τον ασθενή στην κατανάλωση θρεπτικών γευμάτων για την άμεση έκκριση της ντοπαμίνης και σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Στην συνέχεια νέες θεραπευτικές μέθοδοι βοηθούν τον ασθενή να βλέπει το δάσος και όχι το δέντρο, ανακτώντας περισσότερη ευελιξία στον τρόπο σκέψης αλλά και αντίληψης των εξωτερικών ερεθισμάτων με λιγότερο φόβο και αρνητικότητα.
Μετά από την επαρκή σίτιση και βελτίωση των εγκεφαλικών λειτουργιών αρχίζουν μια σειρά από ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, εστιασμένες κυρίως στο τρόπο σκέψης των ασθενών αλλά και στην αλλαγή των συμπεριφορών της ΔΔ.
Πώς μπορεί να επιτευχθεί η πρόληψη για μια νόσο-μάστιγα όπως είναι οι διατροφικές διαταραχές;
Η αρχική πρόληψη είναι η ενημέρωση του κοινού και των επαγγελματιών υγείας για την άμεση αντιμετώπιση της νόσου στα αρχικά στάδια. Καθώς όλες οι έρευνες καταδεικνύουν ότι η άμεση αντιμετώπιση των συμπτωμάτων τα πρώτα 2 με 3 χρόνια σώζει κυριολεκτικά τους εφήβους από τα δόντια της ΔΔ. Όσο οι οικογένειες αργούν να αντιληφθούν τα αρχικά σημάδια και οι ειδικοί αγνοούν την βιολογική διάσταση της νόσου τότε όλο και περισσότεροι ασθενείς και οικογένειες θα βρίσκονται σε αδιέξοδο. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε ως χώρα. Οι στοχευμένες έρευνες είναι ελάχιστες καθώς και η ελληνική παρουσία σε διεθνή συνέδρια ή φόρουμ είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Είναι χαρακτηριστικό πως στο παγκόσμιο συνέδριο της Πράγας (Ιούνιος 2017) είμαστε η μοναδική αντιπροσώπευση της χώρας μας.
Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση όλων των φορέων για τη λήξη δράσεων.
*Μαρία Τσιάκα, Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών και υποψήφια Διδάκτωρ του Kings College, www.hcfed.gr
