Η καθηγήτρια Ψυχολογίας και συγγραφέας Φωτεινή Τσαλίκογλου καταθέτει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ τις σκέψεις της για τη νέα χρονιά τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι η προσδοκία λειτουργεί σαν μια στοργική μητέρα που σε καθησυχάζει από κάθε έξωθεν και έσωθεν απειλή. Τι μας μένει να κάνουμε λοιπόν; Να καταλάβουμε πως αυτό που δεν γνωρίζουμε, στις μέρες μας, είναι από μόνο του πηγή αισιοδοξίας.
Κυρία Τσαλίκογλου, ο χρόνος είναι μια ανθρώπινη επινόηση. Γιατί καλλιεργούμε προσδοκίες όταν «αλλάζει» ημερολογιακά; θα λέγατε πως είναι μια ωφέλιμη ψευδαίσθηση;
«Oι φανταστικές αλήθειες φθείρονται πιο δύσκολα» λέει ο Ελύτης. Προνόμιο, οχυρό μαζί και κατάρα είναι οι ψευδαισθήσεις μας. Μας απομακρύνουν από την πραγματικότητα αλλά και μας προφυλάσσουν από τις αγριευτικές και ματαιωτικές όψεις της. Η προσδοκία ότι κάθε χρόνο ο νέος χρόνος θα κομίζει κάτι το καλό, το ευμενές, κάτι που θα είναι με το μέρος μας δεν αποτελεί σημείο των καιρών. Μας συνοδεύει από παιδιά. Το μικρό παιδί, στη συνέχεια ο ενήλικας, ακόμα και ο υπερήλικας ενδίδουν στη θαλπωρή της ελπίδας: «Η νέα χρονιά θα είναι ''άλλη''». Η προσδοκία από μόνη της λειτουργεί σαν μια στοργική μητέρα που σε καθησυχάζει από κάθε έξωθεν και έσωθεν απειλή. Σε έκτακτες, σε οριακές συνθήκες ζωής, βλέπουμε την προσμονή αυτή να γιγαντώνεται. Αρπάζεσαι, γαντζώνεσαι από αυτήν. Όσο πιο βίαια και άνευ όρων και ορίων το ελπίζεις, όσο αστόχαστα και αφελώς πιστεύεις τόσο και η διάψευση θα είναι οδυνηρή.
Κι αν πράγματι μπορούσαμε να μηδενίσουμε τον χρόνο; Από πού θα λέγατε ότι θα έπρεπε να πιάσουμε το νήμα για μια νέα αρχή;
«Αν δεν ξέρεις που πας», λέει μια σοφή παροιμία, «πιάσου από την αρχή». Να πιάσουμε λοιπόν το νήμα για μια νέα αρχή από την πολύ αρχή της ζωής μας. Να μετακινηθούμε στα βάθη των καιρών, τότε που ο χρόνος μεταμορφωνόταν σε μια στοργική παντοδύναμη μητέρα «Εγώ είμαι εδώ για σένα μωρό μου, τίποτα και κανείς δεν μπορεί να σε βλάψει. Όλα θα είναι εδώ...αρκεί να τα επιθυμήσεις». Η κουλτούρα μας άλλωστε δεν σταματά να καλλιεργεί ασύστολα τέτοιες φαντασιώσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η νοσταλγία για το παρελθόν εν μέσω πανδημίας θεριεύει. Η νοσταλγία, ένα νήμα που μας φέρνει κοντά σε ένα επινοημένο μυθικό παρελθόν, ένα «άλλοτε» κι «αλλού» που μας κατευνάζει, μας προστατεύει από την πρόσληψη του εαυτού μας ως ενός έντρομου και αβοήθητου πλάσματος, παίγνιο στα χεριά μιας αδυσώπητης μοίρας.
Παρελθόν, παρόν, μέλλον. Ποιο από τα τρία θα λέγατε πως δεν «υπάρχει»;
Υπό μια έννοια και τα τρία είναι κατασκευές. Επινοήσεις του μυαλού μας. Τα απολαμβάνουμε ή μας τρομοκρατούν κατά βούληση. Χτίζουμε το μέλλον μας όπως και το παρελθόν μας. Όσο για το παρόν είναι έτοιμο να γίνει αχνό, σαν ομίχλη. Μια σκιά. Ανάμεσα στο παρελθόν που δεν υπάρχει πια και στο μέλλον που φοβόμαστε να υπάρξει το παρόν χάνει την όποια δύναμη του.
Πιστεύετε πως αποτυπώνει τη συλλογική μας διάθεση η έκφραση «κάθε πέρυσι και καλύτερα»; Ή, ακόμη περισσότερο, την εθνική μας ιδιοσυγκρασία;
Δεν πιστεύω σε αδάμαστες εθνικές ιδιοσυγκρασίες. Είμαστε έτοιμοι να πούμε «κάθε πέρσι και καλύτερα» αλλά ταυτόχρονα είμαστε έτοιμοι να πιστέψουμε ότι «φέτος θα είναι μια άλλη χρονιά». Ανάμεσα στην άκρατη απαισιοδοξία και στην αστόχαστη ελπίδα παίζεται το παιχνίδι της ζωής μας. Στην γειτονική μας χώρα, για παράδειγμα, ζαχαροπλάστες μοίραζαν δωρεάν μπουγάτσες και κουλούρια, εορταστικοί άνθρωποι έκαιγαν δολάρια, γλεντοκοπούσαν και χόρευαν επειδή «η λίρα ανεβαίνει». Δεν είναι εξωγήινοι οι γείτονες μας. Είναι και αυτοί ανθρώπινα πλάσματα που επί ποινή θανάτου είναι έτοιμοι να πιστέψουν τα πάντα και να τρομοκρατηθούν από τα πάντα. Ένα εύπιστο μωρό, ένας καταθλιπτικός γέροντας, λαγοκοιμάται μέσα μας και προσμένει ένα «κάτι τις», μια «καλή χρονιά» για να αναθαρρήσει. Τόσο απλό. Ο ορθός λόγος δεν ήταν ποτέ χριστουγεννιάτικη ευχή.
Είναι πιο βολικό να εξωραΐζουμε το παρελθόν ή να αισιοδοξούμε για το μέλλον;
Και τα δυο βολεύουν. Ίσως ο εξωραϊσμός του παρελθόντος μας αφήνει πιο άοπλους απέναντι στο άγνωστο. Η εξιδανίκευση βρίσκεται πάντα σε απόσταση αναπνοής από την απογοήτευση, το θυμό, την βία της διάψευσης. Μια βία που θα στραφεί είτε στον εαυτό, είτε στον άλλον όπως βλέπουμε κατά κόρον σήμερα να συμβαίνει.
Αν σας ζητούσα να μου δίνατε τρεις λόγους αισιοδοξίας για τη χρονιά που έρχεται;
Θα αρκεσθώ σε δυο λόγους:
Η χρονιά που έρχεται, στην πραγματικότητα, δεν την γνωρίζουμε.
Αυτό που δεν γνωρίζουμε, στις μέρες μας, είναι από μόνο του πηγή αισιοδοξίας. Η μόνη ίσως μη διαψεύσιμη πηγή αισιοδοξίας.
Είναι αλήθεια πως οι «τετριμμένες» ευχές μάς αγγίζουν περισσότερο από τις «πρωτότυπες»; Και γιατί;
Ήλθε η στιγμή να το δεχτούμε: H πληκτική και πλαδαρή ευχή «την υγεία μας να 'χουμε» μεταμορφώθηκε στην μόνη άξια πλέον ευχή. Η κοινοτοπία πήρε την εκδίκηση της.
Ποια είναι λοιπόν η δική σας ευχή για το 2022;
Πενόμενες χώρες με ανεμβολίαστους πληθυσμούς κρατάνε ζωντανό τον εφιάλτη του κορονοϊού. Όσο εκείνες δυστυχούν τόσο ο ιός θα απειλεί με νέες επελάσεις. Φέρνω στο νου μου ένα αλλοτινό, από τα χρόνια της κρίσης, γκράφιτι στους τοίχους του Παντείου: «Σε ένα κόσμο για λίγους δεν χωράει κανείς». Η ευχή μου για το 2022; Mα η αλήθεια αυτή να εξουδετερώσει τις «ωφέλιμες ψευδαισθήσεις». Ουτοπία; Ε και λοιπόν; Εν μέσω πανδημίας η θαλπωρή της ουτοπίας μάς γνέφει φιλικά....
Πηγή άρθρου και φωτό: ΑΠΕ-ΜΠΕ
