Με έντονη ανησυχία παρακολουθεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο την εξέλιξη της ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη και προειδοποιεί τις κυβερνήσεις να «φρενάρουν» τις επιδοτήσεις στους καταναλωτές, ιδιαίτερα όσες, όπως η ελληνική, έχουν μεγάλες επιβαρύνσεις από αυτά τα μέτρα στον προϋπολογισμό, επειδή ενισχύουν τους καταναλωτές χωρίς εισοδηματικά κριτήρια.
Στην ενημέρωση των δημοσιογράφων σήμερα από το ευρωπαϊκό τμήμα του ΔΝΤ, στην Ουάσιγκτον, το θέμα των ενεργειακών επιδοτήσεων είχε κεντρική θέση, καθώς ήταν εμφανής η ανησυχία των στελεχών του Ταμείου για το ενδεχόμενο να μεταφερθούν στα δημόσια οικονομικά μεγάλες πιέσεις από την ενεργειακή κρίση.
Στις συστάσεις του προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ο διευθυντής του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ, Άλφρεντ Κάμερ είχε δύο βασικά μηνύματα: ότι η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να «σφίξει», ενώ θα πρέπει να υπάρξει στόχευση των ενεργειακών επιδοτήσεων στους ασθενέστερους και να μειωθεί το συνολικό κόστος των μέτρων.
Όπως είπε,
- «Όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, έχουμε δύο βασικά μηνύματα. Πρώτον, η δημοσιονομική σύσφιξη θα πρέπει να προχωρήσει το 2023. Γιατί; Επειδή πρέπει η δημοσιονομική πολιτική να συνεργαστεί με τη νομισματική πολιτική για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, αλλά και επειδή οι κυβερνήσεις πρέπει να ανοικοδομήσουν τα δημοσιονομικά περιθώρια που εξαντλήθηκαν από την κρίση της πανδημίας.
- Δεύτερον, η δημοσιονομική πολιτική πρέπει επίσης να συνεχίσει να αντιμετωπίζει την κρίση του κόστους ζωής, αλλά πρέπει να το πράξει πιο αποτελεσματικά. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οι κυβερνήσεις έχουν λάβει μέτρα για να περιορίσουν τη μετακύλιση των υψηλότερων τιμών ενέργειας στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις για να περιορίσουν το οικονομικό και κοινωνικό κόστος τους.
- Ωστόσο, τα μέτρα αυτά θα πρέπει να είναι προσωρινά και θα πρέπει να γίνουν πιο στοχευμένα για να διασφαλιστεί ότι το δημοσιονομικό τους κόστος παραμένει διαχειρίσιμο και —αυτό είναι ζωτικής σημασίας— για να διασφαλιστεί ότι οι τιμές της ενέργειας ενθαρρύνουν τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
- Ένα χρήσιμο παράδειγμα καλά στοχευμένου μέτρου είναι η στήριξη των νοικοκυριών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος μέσω επιδοτήσεων στους λογαριασμούς ενέργειας. Μια λιγότερο αποτελεσματική εναλλακτική λύση είναι η εφαρμογή υψηλότερων τιμολογίων για υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας, όπως έχουν κάνει ορισμένες χώρες. Αν και μια τέτοια προσέγγιση δεν στοχεύει πλήρως στους ευάλωτους, εξακολουθεί να αποτελεί καλύτερη επιλογή από την επιβολή ανώτατων ορίων τιμών».
Το στέλεχος του Ταμείου έδωσε στη δημοσιότητα υπολογισμούς για το διαφορετικό κόστος των εναλλακτικών μέτρων στήριξης, που δείχνουν, όπως είπε, «πόσο σημαντική είναι μια καλά στοχευμένη προσέγγιση»:
- Για το 2022, κατά μέσο όρο σε ολόκληρη την Ευρώπη, το κόστος ζωής για τα νοικοκυριά αυξήθηκε κατά περισσότερο από 7% λόγω των υψηλότερων τιμών της ενέργειας.
- Η ανάλυση του ΔΝΤ δείχνει ότι η πλήρης αντιστάθμιση της επιβάρυνσης για το 20% των νοικοκυριών με τα χαμηλότερα εισοδήματα θα κόστιζε 0,4% του ΑΕΠ. Αν η επιδότηση κάλυπτε το χαμηλότερο 40%, θα κόστιζε κοντά στο 1% του ΑΕΠ.
Ωστόσο, όπως υπογράμμισε, «το δημοσιονομικό κόστος ορισμένων από τις υπάρχουσες δέσμες μέτρων, συμπεριλαμβανομένων των νέων μέτρων που ανακοινώνονται, είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτούς τους αριθμούς. Επομένως, είναι σαφές ότι υπάρχει περιθώριο για την παροχή στήριξης σε ευάλωτα άτομα με χαμηλότερο κόστος».
Οι επισημάνσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα για την ελληνική κυβέρνηση, δεδομένου ότι το χρέος της Ελλάδας είναι το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη, ενώ τα μέτρα στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων για το κόστος της ενέργειας είναι από πλέον γενναιόδωρα στην Ευρώπη, με μια από τις υψηλότερες επιβαρύνσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ και χωρίς να κατευθύνονται μόνο στους πλέον ευάλωτους.
Ζοφερές προβλέψεις για την οικονομία
Σε ό,τι αφορά τις προβλέψεις του Ταμείου για την ευρωπαϊκή οικονομία, αυτές έχουν υποστεί νέα δυσμενή αναθεώρηση σε σχέση με τον Ιούλιο και παραμένουν ζοφερές, καθώς εκτιμάται ότι η ανάπτυξη στην ευρωζώνη θα πέσει κοντά στο μηδέν.
Το 2022, τόνισαν τα στελέχη του Ταμείου, χάρη στη δύναμη, τον συντονισμό και την αλληλεγγύη που επέδειξε στις πολιτικές απαντήσεις στην πανδημία, η Ευρώπη βρισκόταν καθ' οδόν προς την έξοδο από την πανδημία. Ο αυξανόμενος πληθωρισμός αναμενόταν να υποχωρήσει σταδιακά καθώς οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων και τα σημεία συμφόρησης της προσφοράς θα αμβλύνονταν.
Όμως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άλλαξε εντελώς αυτήν την εικόνα και τώρα έχει αυξανόμενο αντίκτυπο στις οικονομίες της Ευρώπης. Οι ροές φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς την Ευρώπη έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 80% σε σχέση με το 2021. Ως αποτέλεσμα, οι τιμές της ενέργειας έχουν εκτοξευθεί και είναι απίθανο να επιστρέψουν σύντομα στα προπολεμικά τους επίπεδα.
Αυτή η διαταραχή των όρων του εμπορίου αύξησε το κόστος των επιχειρήσεων και οδήγησε σε κρίση κόστους ζωής. Ως απάντηση στον υψηλότερο και πιο επίμονο πληθωρισμό, οι κεντρικές τράπεζες ενήργησαν δυναμικά και οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες έγιναν αυστηρότερες.
Υπό αυτές τις δυνάμεις, οι ευρωπαϊκές προοπτικές έχουν σκοτεινιάσει, με την ανάπτυξη να αναμένεται να υποχωρήσει και τον πληθωρισμό να παραμείνει υψηλός: Η αύξηση του ΑΕΠ στις αναπτυγμένες οικονομίες της Ευρώπης προβλέπεται να μειωθεί από 3,2% το 2022 σε 0,6% το 2023, υπονοώντας αναθεώρηση προς τα κάτω για το 2023 κατά 0,7 της ποσοστιαίας μονάδας από τις προβλέψεις του Ιουλίου για το World Economic Outlook Update.
Στις αναδυόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες, η ανάπτυξη προβλέπεται επίσης να μειωθεί απότομα, από 4,3% το 2022 σε 1,7% το 2023 -αναθεώρηση προς τα κάτω κατά μία ποσοστιαία μονάδα. Στις χώρες που πλήττονται από συγκρούσεις, οι απώλειες θα είναι πολύ μεγάλες. Η Ουκρανία θα δει το ΑΕΠ της να συρρικνώνεται κατά περισσότερο από το ένα τρίτο το 2022, ενώ στη Ρωσία το ΑΕΠ προβλέπεται να είναι περίπου 10% χαμηλότερο έως το 2023 από τις προπολεμικές προβλέψεις.
Ο πληθωρισμός αναμένεται να μειωθεί σταθερά το επόμενο έτος, αλλά θα παραμείνει σημαντικά πάνω από τους στόχους της κεντρικής τράπεζας. Προβλέπεται ονομαστικός πληθωρισμό περίπου 6% στις προηγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες και 12% στις αναδυόμενες οικονομίες το 2023.
Οι κίνδυνοι για την ανάπτυξη είναι καθοδικοί και οι κίνδυνοι για τον πληθωρισμό είναι ανοδικοί. Για παράδειγμα, η πλήρης διακοπή των εναπομεινάντων ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, σε συνδυασμό με έναν κρύο χειμώνα, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ελλείψεις φυσικού αερίου και διανομή με δελτίο, προκαλώντας απώλειες ΑΕΠ έως και 3% σε ορισμένες οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και μια ακόμη περίοδο πληθωρισμού σε ολόκληρη την ήπειρο.
