Η κοινοβουλευτική αυτοδυναμία είναι ο κατεξοχήν στόχος κάθε κυβέρνησης, μόνο που αυτό δεν είναι πάντα εφικτό εκλογικά.
Την ίδια στιγμή, υπάρχουν και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που καλούν σε ευρύτερες πολιτικές συναινέσεις για το καλό του τόπου. Ή οριακές καταστάσεις που κανείς δεν μπορεί ή δεν θέλει να διαχειριστεί μόνος του.
Ελληνικές κυβερνήσεις συνεργασίας έχει δει αρκετές λοιπόν η χώρα μας από συστάσεως του νεοελληνικού κράτους.
Ευρύτεροι συνασπισμοί κλήθηκαν να συναποφασίσουν τις τύχες του έθνους και να βγάλουν από τη φωτιά κάστανα που ζεματούσαν.
Ένας τέτοιος σχηματίστηκε για παρθενική φορά στον τόπο μας το 1862, όταν εκδιώχθηκε ο βασιλιάς Όθωνας και ανέλαβε τα ηνία η έκτακτη Προσωρινή Κυβέρνησις της Ελλάδος, μετά την απομάκρυνση της κυβέρνησης του Ιωάννη Κολοκοτρώνη.
Δεν ήταν πάντως κυβέρνηση με την πλήρη σημασία του όρου, καθώς προετοίμασε απλώς τη διάδοχη κατάσταση. Δεν είχε πρωθυπουργό, παρά εκτελεστική τριμελή επιτροπή (Δημήτριος Βούλγαρης, Κωνσταντίνος Κανάρης και Μπενιζέλος Ρούφος) ώστε να τεθεί σε ισχύ το «Ψήφισμα του Έθνους» με σκοπό τη θέσπιση Συντάγματος και τη διενέργεια εκλογών…
Η οικουμενική Κανάρη του 1877
Η πρώτη πραγματική κυβέρνηση συνεργασίας ήταν αυτή του ναυάρχου Κωνσταντίνου Κανάρη του 1877, ενός προσώπου κοινής αποδοχής που τοποθετήθηκε πρωθυπουργός για να ξεπεραστεί το πρόβλημα της συχνής εναλλαγής κυβερνήσεων. Και να διαχειριστεί την καυτή πατάτα της συμμετοχής ή όχι της χώρας στον νέο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878.
Ως κυβέρνηση εθνικής ενότητας ξεπήδησε απευθείας από τη λαϊκή βούληση. Οι πολιτικοί αρχηγοί αποφάσισαν να χρίσουν πρωθυπουργό τον Κανάρη. Μετά τον θάνατό του μάλιστα τον Σεπτέμβριο του 1878, οι υπουργοί της οικουμενικής κυβέρνησης, οι πολιτικοί αρχηγοί της εποχής, αναλαμβάνουν εναλλάξ χρέη πρωθυπουργού!
Και εναλλάξ παραιτούνται τελικά ο ένας μετά τον άλλο οι Χαρίλαος Τρικούπης, Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, Θρασύβουλος Ζαΐμης, Θεόδωρος Δηλιγιάννης κ.ά.
Η οικουμενική Ζαΐμη του 1926
Η πραξικοπηματική κυβέρνηση του Γεώργιου Κονδύλη του 1926 (Κίνημα της 22ης Αυγούστου 1926) έριξε τη διορισμένη από τον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο κυβέρνηση του Αθανασίου Ευταξία το 1926. Όταν έπεσε κι αυτή, ανέλαβε μετά τις εκλογές του Δεκεμβρίου εκείνης της χρονιάς η οικουμενική του Αλέξανδρου Ζαΐμη με τα τέσσερα πρώτα κόμματα (δύο βενιζελικά και δυο αντιβενιζελικά). Και το ΚΚΕ στον ρόλο της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Πρόσωπο κοινής αποδοχής, ο Ζαΐμης δεν ήταν εξάλλου καν βουλευτής για να έχει προστριβές, έχρισε μέλη της οικουμενικής πρόσωπα από όλους τους μεγάλους κομματικούς φορείς, ενσαρκώνοντας εμπράκτως την πολυπόθητη συναίνεση. Η οικουμενική διαλύθηκε τον Αύγουστο του 1927, μετά την αποχώρηση των υπουργών του Λαϊκού Κόμματος, και διορίστηκε νέο υπουργικό συμβούλιο, ξανά με ευρύτατο ανασχηματισμό, δημιουργώντας την κυβέρνηση Ζαΐμη του 1927, που έμεινε στην εξουσία ως τον Φεβρουάριο της επόμενης χρονιάς…
Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας του 1944
Μετά την αποχώρηση του γερμανικού ζυγού από τη χώρα μας τον Οκτώβριο του 1944, ο «Γέρος της Δημοκρατίας» επιστρέφει θριαμβευτικά στην Αθήνα για να σχηματίσει την Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου Εθνικής Ενότητος του 1944. Η κυβέρνηση έκτακτης ανάγκης, που συμμετείχαν και εκπρόσωποι του ΕΑΜ, πήρε τα ηνία από την τρίτη κατά σειρά κυβέρνηση που διόρισε ο κατακτητής στη χώρα (κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη του 1943).
Ο «πρωθυπουργός της Απελευθερώσεως» δεν θα έμενε βέβαια για πολύ στη θέση του. Παραιτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 1945 μετά τα αιματηρά «Δεκεμβριανά» και αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα, τον οποίο κάλεσε ο αρχιεπίσκοπος και αντιβασιλέας Δαμασκηνός να σχηματίσει μεταβατική κυβέρνηση ως πρόσωπο ευρείας αποδοχής.
Ο ευρύτερος συνασπισμός του Παναγιώτη Πουλίτσα του 1946
Στην ταραγμένη εμφυλιακή τριετία του 1946-1949 σχηματίστηκε και η κυβέρνηση του Παναγιώτη Πουλίτσα, που προέκυψε από τις ζυμώσεις μετά τις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές του Μαρτίου του 1946. Ο συνασπισμός των δεξιών κομμάτων που πλειοψήφησε, με επικεφαλής το Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη, επέλεξε να σχηματίσει κυβέρνηση ευρύτερης συναίνεσης και έχρισε πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας, Παναγιώτη Πουλίτσα, με συμμετοχή προβεβλημένων στελεχών του Κέντρου (Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Σοφοκλής Βενιζέλος κ.ά.).
Δύο εβδομάδες μετά, η κυβέρνηση θα ήταν παρελθόν, καθώς οι διαφωνίες δεν μπορούσαν να θαφτούν για χάρη της συναίνεσης…
Η «επτακέφαλος» του Δημητρίου Μαξίμου του 1947
Από τον Ιανουάριο ως τον Αύγουστο του 1947 άντεξε στην πρωθυπουργία ο εξωκοινοβουλευτικός και πρώην διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, Δημήτρης Μάξιμος, ιδιοκτησίας του οποίου ήταν το κατοπινό κυβερνητικό Μέγαρο Μαξίμου. Η κυβέρνησή του απαρτιζόταν από όλα τα κόμματα της Βουλής, καθώς είχε ως μοναδικό σκοπό την αντιμετώπιση της «κομμουνιστικής απειλής».
Ως «επτακέφαλος κυβέρνησις» έμεινε γνωστή λόγω της πολυκομματικής της φύσης, καθώς συμμετείχαν οι Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Παπανδρέου, Σοφοκλής Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Ναπολέων Ζέρβας. Στη διάρκεια της σύντομης θητείας της, η Βρετανία ανακοίνωσε την αποχώρηση των στρατευμάτων της από τον ελλαδικό χώρο…
Οι 4 διαδοχικές του Θεμιστοκλή Σοφούλη
Την κυβέρνηση Μαξίμου ακολούθησε η εξαιρετικά βραχύβια κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, η οποία έπεσε μέσα στο 1947 και η εξουσία πέρασε στον γηραιό κεντρώο Θεμιστοκλή Σοφούλη, με τη στήριξη του Λαϊκού Κόμματος και του Κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά και πλήθους άλλων μικρότερων σχηματισμών του Κέντρου και της Δεξιάς.
Τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις Σοφούλη αργότερα (1948, Ιανουάριος 1949 και Απρίλιος του 1949), πάντα συνασπισμοί κομμάτων που κατέπεφταν κοινοβουλευτικά, τον διαδέχτηκε τελικά ο Αλέξανδρος Διομήδης μετά τον θάνατό του τον Ιούνιο του 1949. Επί των ημερών του Διομήδη έλαβε χώρα και η τελευταία φάση του εμφυλίου πολέμου…
Η διπλή κυβέρνηση συνασπισμού του Πλαστήρα
Μετά την κοινοβουλευτική καταψήφιση της κυβέρνησης του Σοφοκλή Βενιζέλου, ο βασιλιάς Παύλος δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Πλαστήρα. Εκείνος προωθεί ευρύτερες συνεργασίες και καταφέρνει να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού τον Απρίλιο του 1950.
Μέχρι τον Αύγουστο θα είναι παρελθόν, καθώς οι αντιδράσεις στις δηλώσεις του διέλυσαν το κυβερνητικό σχήμα. Τον αντικατέστησε ο άνθρωπος τον οποίο είχε αντικαταστήσει και ο ίδιος: ο Σοφοκλής Βενιζέλος.
Ο Πλαστήρας έγινε πρωθυπουργός και το 1951, στην κυβέρνηση συνεργασίας των δύο κεντρώων κομμάτων, της δικής του ΕΠΕΚ και του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, σε έναν συνασπισμό που άφησε τον Ελληνικό Συναγερμό του Παπάγου, ο οποίος πρώτευσε στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, εκτός κυβέρνησης. Ο Πλαστήρας διαφώνησε ωστόσο και παραιτήθηκε μέσα σε έναν χρόνο, στέλνοντας την κυβέρνηση στο χρονοντούλαπο της πολιτικής ιστορίας…
Η τριπλή του Σοφοκλή Βενιζέλου
Φιλελεύθεροι του Σοφοκλή Βενιζέλου και Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου συνεργάζονται τον Αύγουστο του 1950 και σχηματίζουν κυβέρνηση, πυροδοτώντας τον πιο βραχύβιο ανασχηματισμό κυβέρνησης, μόλις 19 μέρες μετά την ορκωμοσία της.
Δεν απέφυγε την καταψήφισή της στις 9 Σεπτεμβρίου, δίνοντας έτσι ζωή στη δεύτερη κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου (13 Σεπτεμβρίου 1950), ο οποίος ηγείται τώρα τρικομματικού σχήματος, με την προσθήκη του Λαϊκού Κόμματος του Τσαλδάρη.
Παρά την ευρύτατη πλειοψηφία της κυβέρνησης, το λεγόμενο σκάνδαλο του ΟΛΠ υπονόμευσε τη θητεία της και κατέπεσε τελικά σε λιγότερο από δύο μήνες. Γεννώντας και μια τρίτη κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου μέσα στο 1950, αρχής γενομένης από τον Νοέμβριο…
Η «Κάθαρση» του Τζαννή Τζαννετάκη
Αφήνοντας κατά μέρος την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του 1974, καθώς ήταν ένα κυβερνητικό σχήμα «εκτάκτου ανάγκης» με μεταβατικό χαρακτήρα παλινόρθωσης της δημοκρατίας, επόμενη κυβέρνηση συνεργασίας συναντάμε κατά το «βρόμικο 1989», όταν η χώρα σερνόταν στο άρμα του σκανδάλου Κοσκωτά.
Στις εκλογές εκείνου του Ιουνίου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Χαρίλαος Φλωράκης και Λεωνίδας Κύρκος παραμερίζουν τις ιδεολογικές διαφορές τους και συνεργάζονται κυβερνητικά για χάρη της λεγόμενης «Κάθαρσης» του τόπου. Το κυβερνητικό σχήμα του Τζαννή Τζαννετάκη δρομολογεί τις διαδικασίες για απόδοση πολιτικών ευθυνών και διενέργεια εκλογών.
Η οικουμενική του Ζολώτα του 1989
Μετά την παραίτηση της υπηρεσιακής κυβέρνησης του προέδρου του Αρείου Πάγου, Ιωάννη Γρίβα, το 1989, που οδήγησε τη χώρα στις εκλογές του Νοεμβρίου, η κάλπη δεν βγάζει και πάλι αυτοδύναμη κυβέρνηση. Μια σειρά αποτυχημένων διερευνητικών εντολών αργότερα, οι δύο μεγάλοι πολιτικοί αντίπαλοι και διώκτης μάλιστα ο ένας του άλλου σχηματίζουν κυβέρνηση συνεργασίας!
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και Ανδρέας Παπανδρέου ανατρέπουν το πολιτικό σκηνικό και συνεργάζονται τόσο μεταξύ τους όσο και με τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου, χρίζοντας πρωθυπουργό τον διαπρεπή οικονομολόγο Ξενοφώντα Ζολώτα.
Άλλη μια βραχύβια κυβέρνηση συνεργασίας, μέσα στο εξαιρετικά πολωμένο κλίμα της περιόδου, θα καταπέσει όταν θα αποτύχει να εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας, προκηρύσσοντας τις εκλογές της 8ης Απριλίου 1990…
Η κυβέρνηση Παπαδήμου του 2011, Σαμαρά του 2012 και Τσίπρα του 2015
Στην πρόσφατη πολιτική ιστορία του τόπου μας πια, κυβέρνηση ευρύτατης συνεργασίας σχηματίστηκε τον Νοέμβριο του 2011, μετά την παραίτηση του Γιώργου Παπανδρέου. Παρά τον μεταβατικό χαρακτήρα της τρικομματικής κυβέρνησης του τραπεζίτη Λουκά Παπαδήμου, με τη συμμετοχή του αυτοδύναμου ΠΑΣΟΚ, της Νέας Δημοκρατίας και του ΛΑΟΣ, το σχήμα διαχειρίστηκε τα προβλεπόμενα από τις συμφωνίες με τους θεσμούς, τους ηγέτες της Ευρωζώνης συγκεκριμένα.
Το ΛΑΟΣ αποχώρησε από το κυβερνητικό σχήμα τον Φεβρουάριο του 2012, το οποίο συνέχισε τη λειτουργία του με την υποστήριξη ΠΑΣΟΚ και ΝΔ και εφάρμοσε την οικονομική πολιτική που προέκυπτε από τις συμφωνίες με τους δανειστές. Τη διαδέχτηκε τον Μάιο του 2012 η υπηρεσιακή κυβέρνηση του Παναγιώτη Πικραμμένου, ώστε να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές…
Κυβέρνηση συνεργασίας ήταν κι αυτή που σχηματίστηκε στις εκλογές του Ιουνίου του 2012, που έχρισε πρωθυπουργό τον Αντώνη Σαμαρά με υποστήριξη της Νέας Δημοκρατίας, του ΠΑΣΟΚ και της Δημοκρατικής Αριστεράς. Το σχήμα έζησε ως τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015.
Που ανέβασαν στα πολιτικά πράγματα του τόπου μας άλλο ένα σχήμα συνεργασίας, την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ. Τα δυο κόμματα ξανασυνεργάστηκαν και μετά τις εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου εκείνης της χρονιάς…
