Δέκα χρόνια μετά την εκδήλωση της κρίσης των subprime κρίση στις ΗΠΑ, που ήταν η αφετηρία μιάς παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, οι περιβόητες "δυνάμεις της αγοράς" είναι πάλι ελεύθερες να συνεχίσουν την φθοροποιό δράση τους, θέτοντας σε κίνδυνο τη σταθερότητα του συστήματος.
Στον Λευκό Οίκο και στην κυβέρνηση Τραμπ κυριαρχούν οι άνθρωποι της Wall Street. Σε πρωταγωνιστικούς ρόλους πρώην στελέχη της Goldman Sachs. Οι Ρεπουμπλικάνοι που πήραν την εξουσία της Ουάσιγκτον, ανάβουν το πράσινο φως στους τραπεζίτες να κινηθούν χωρίς περιορισμούς, αναλαμβάνοντας μεγάλα ρίσκα - όπως έγινε την πρώτη δεκαετία του αιώνα, με κατάληξη τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση. Εχει ξεκινήσει πάλι η χρηματοοικονομική απορρύθμιση και πλέον ένα νέο «ατύχημα» δεν θα μπορεί να αποκλειστεί.
Ο ανταποκριτής της ιταλικής εφημερίδας La Repubblica στην Ουάσιγκτον Φεντερίκο Ραμπίνι επισησημαίνει σε ανάλυση του ότι η 9η Αυγούστου 2007 είναι το ορόσημο για την έναρξη μίας από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις στην Ιστορία της ανθρωπότητας, της πρώτης σοβαρής στον 21ο αιώνα. Δέκα χρόνια αργότερα, το τοπίο φαίνεται αγνώριστο. Η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε όγδοη συνεχόμενη χρονιά ανάπτυξης, η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης μοιάζει κοντινή.
Διαπιστώνεται όμως ότι παρά την αποκατάσταση κάποιας ισορροπίας, οι συνθήκες για μία επανάληψή της τραγωδίας είναι παρούσες: Με την κυβέρνηση Τραμπ να ανοίγει τον δρόμο της απορρύθμισης των αγορών, ένα νέο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό επεισόδιο είναι πάντοτε ορατό.
Η κληρονομιά της κρίσης
Στην ανάλυση του ο Ραμπίνι σημειώνει ότι «πριν από δέκα χρόνια τα προειδοποιητικά σημάδια για την κατάρρευση των ενυπόθηκων δανείων subprime είχαν αρχίσει να γίνονται ορατά: ήταν η απαρχή της μεγάλης ύφεσης. Είναι μια ιστορία την οποία ακόμη δεν έχουμε ξεπεράσει πραγματικά, καθώς τα βαθύτερα αίτια αυτού του γεγονότος ουδέποτε έχουν θεραπευτεί. Και ουδείς μπορεί να αποκλείσει άλλο ένα άλλο σοκ, που ίσως ενεργοποιηθεί από μία άλλη εστία».
Ο Ιταλός δημοσιογράφος επισημαίνει ότι η μεγάλη ύφεση έχει αφήσει μια σημαντική κληρονομία, υπό τη μορφή μιας ανήκουστης πολιτικής ανακατάταξης: Ο Ντόναλντ Τραμπ ουδέποτε θα περνούσε το κατώφλι του Λευκού Οίκου, εάν η υπέρμετρη ύφεση δεν είχε δημιουργήσει οικονομικές καταστροφές, κοινωνική δυστυχία, βαθιά αίσθηση αδικίας και γενικευμένη δυσαρέσκεια, που ο λαϊκισμός της δεξιάς εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο.
Ο ανταποκριτής αναρωτιέται ποιό μπορεί να υπήρξε το υπόβαθρο για όλα τούτα; η ανάπτυξη στις ΗΠΑ είχε ήδη επισημανθεί ότι στηρίζεται και διέπεται από βαθιές κοινωνικές ανισότητες -μια κατάσταση που συνεχώς επιδεινώνεται για 30 χρόνια-
Η εργατική τάξη, όπως και η μεσαία τάξη αγωνίζονται σκληρά για τη διατήρηση του βιοτικού τους επιπέδου, αλλά το τραπεζικό σύστημα «θεραπεύσε» τις ανισορροπίες μς τον δικό του τρόπο: κερδοσκοπώντας ακόμη περισσότερο.
Στο κείμενο υπενθυμίζεται πως η Γουόλ Στριτ διευκόλυνε τα στεγαστικά δάνεια με ριψοκίνδυνο τρόπο. Δάνεια υψηλού κινδύνου χορηγήθηκαν σε δανειολήπτες που βρίσκονταν σε επισφαλή κατάσταση και με το πρώτο οικονομικό σοκ θα καθίσταντο αφερέγγυοι.
Η συγκάλυψη και η διάχυση
Οι τραπεζίτες αδιαφορούσαν για τις τεράστιες επισφάλειες που είχαν συσσωρευτεί. Μάλιστα τις διέχυσαν στην αγορά, κρύβοντάς τες πίσω από ένα πολύπλοκο πλέγμα δομημένων τίτλων. Και στο βάθος υπήρχαν κι άλλες αιτίες μακροοικονομικών ανισορροπιών: η υπερβολική αποταμίευση στις κύριες χώρες εξαγωγής, όπως η Κίνα και η Γερμανία, που τις καθιστούσε πρωταγωνιστές μίας τεράστιας «ανακύκλωσης» εμπορικών πλεονασμάτων.
Επίσης, υπήρξαν διάφορα επεισόδια υπερπληθωρισμού των πρώτων υλών. Εν μέσω μιας τέτοιας ζοφερής ατμόσφαιρας, με ανεπαρκείς ελέγχους και με πολλαπλές συγκρούσεις συμφερόντων, αναπόφευκτα ήρθε η «οργή Θεού»: πρώτα συντριβή κάποιων μεριδίων αμοιβαίων κεφαλαίων ακινήτων BNP (9 Αυγούστου 2007), λίγους μήνες μετά η πτώχευση της Bear Stearns, ένα χρόνο μετά η κατάρρευση της Lehman.
Μέσα στη «δίνη του πανικού» η μόλυνση μεταδόθηκε στην πραγματική οικονομία σε ολόκληρη τη Δύση. Διασώθηκε μόνον η Κίνα, χάρις στην έγκυρη ενίσχυση του κράτικού προστατευτισμού.
Πάλι η Goldman Sachs
Ως προς την τρέχουσα πραγματικότητα, ο ανταποκριτής της Repubblica επισημαίνει ότι δέκα χρόνια μετά την εκδήλωση της κρίσης, όλα φαίνονται να βαίνουν καλώς:Η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε όγδοη συνεχόμενη χρονιά ανάπτυξης, η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης μοιάζει κοντινή.
Ωστόσο, στις 8 Νοεμβρίου του 2016, επικράτησε το Τραμπ-ικό αφήγημα σε μια χώρα βυθισμένη στο χάος. Ο πιο καταστροφικός υποψήφιος στην Ιστορία κέρδισε τις ψήφους των εργαζομένων στη βαριά βιομηχανία, των οποίων οι θέσεις εργασίας είχαν σωθεί όμως από τον Μπαράκ Ομπάμα.
Μόλις ανέβηκε στην εξουσία, ο Τραμπ γέμισε τον Λευκό Οίκο με στελέχη της Goldman Sachs. Κι εργάζεται πυρετωδώς για να διαλύσει τους ελέγχους στην Γουόλ Στριτ, που είχε θεσπίσει ο προκάτοχός του με τον νόμο Dodd-Frank. Οι τράπεζες ανακτούν τμηματικά την ελευθερία να... προκαλούν κακό.
Όχι ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών είχαν παραμείνει "φρόνιμες". Παρά τα δισεκατομμύρια σε πρόστιμα εις βάρος τους, η τάση τους να διαπράξουν κάποιο «οικονομικό έγκλημα» δεν είχε μειωθεί στο ελάχιστο: μερικά από τα πιο σοβαρά σκάνδαλα (όπως ο χειρισμός του Libor του Λονδίνου) πραγματοποιήθηκαν αρκετά χρόνια μετά το 2007.
Αν λάβουμε δε κι υπ' όψη τις άλλες υποθέσεις όπου εμπλέκονται τράπεζες (Deutsche, Banca Popolare di Vicenza, Banca Εtruria), δεν μπορούμε να πούμε πως η Ευρώπη συμπεριφέρθηκε καλύτερα. Βέβαια, κάποιες αστοχίες του συστήματος έχουν καλυφθεί και οι απαιτήσεις για κεφαλαιοποίηση των τραπεζών έχουν γίνει πιο αυστηρές.
Νόμοι στα μέτρα των λόμπι
O Ομπάμα αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι «κανένας τραπεζίτης δεν πήγε φυλακή» για τις καταστροφές του 2009. Υπέδειξε ως λόγους για την αμέλεια αυτή τους ανεπαρκείς νόμους, οι οποίοι εξ υπαρχής είναι συνδεδεμένοι προς τα συμφέροντα των διάφορων λόμπι.
Όμως και ο πρώην πρόεδρος, αμέσως μόλις αποσύρθηκε «κόλλησε» το συνήθειο της Χίλαρι Κλίντον: Ομιλίες στην Γουόλ Στριτ αδρότατα πληρωμένες (με εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια «ανά ώρα») από τους ίδιους τους τραπεζίτες. Οι φιλελεύθερες ελίτ πολύ συχνά καταλήγουν οργανικά στοιχεία των οικονομικών συμφερόντων. Αυτή υπήρξε κι η αρχική θρυαλλίδα για το κύμα του λαϊκισμού.
Η ανάπτυξη παραμένει «υπο-βέλτιστη», σημαντικά χαμηλότερη από την Χρυσή Εποχή μεταξύ του 1950 και τη δεκαετία του '80. Ο χρηματοοιοκονομικός τομέας εξακολουθεί να έχει υπερβολικό βάρος στις κοινωνίες, λαμβάνοντας παρασιτικές ενισχύσεις και επιδοτήσεις από την πραγματική οικονομία. Οπως επισημαίνει ο Ραμπίνι, "ο κόσμος επιπλέει στη ρευστή αστάθεια που έχει δημιουργηθεί από τις κεντρικές τράπεζες"
,
