Με Άποψη

Ο θάνατος της ΑΤΕ- Μιά σκοτεινή τραπεζική ιστορία με πολλά ερωτηματικά


Με την επικείμενη αύξηση κεφαλαίου της Τράπεζας Πειραιώς, την οποία μερικώς θα καλύψει το Ελληνικό Δημόσιο (Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας), το κράτος θα παρέμβει τελευταία φορά - εκτός συγκλονιστικού απροόπτου - για να στηρίξει/διασώσει μια τράπεζα με χρήμα των φορολογουμένων.

 Είναι  μια καλή ευκαιρία για να επανέλθει προς συζήτηση ένα παλιό ερώτημα, που δεν έχει απαντηθεί επαρκώς: Ηταν άραγε ορθή πολιτική επιλογή να «σβήσει» από τον τραπεζικό χάρτη η Αγροτική Τράπεζα - το μεγαλύτερο και ιστορικό πιστωτικό ίδρυμα του Δημοσίου - στο πλαίσιο των ανακατατάξεων που έφερε η προσπάθεια σταθεροποίησης του τραπεζικού συστήματος της χώρας;

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΣΑΜΠΑΝΗ*

Βέβαιο είναι ότι οι πολιτικοί ηγέτες που είχαν την εξουσία κατά την κρίσιμη περίοδο του 2012, πρόδωσαν την Αγροτική Τράπεζα, αθετώντας τις υποσχέσεις τους. Ο Αντώνης Σαμαράς, πρωθυπουργός όταν εφαρμόσθηκε το σχέδιο διάσπασης της ΑΤΕ και μεταβίβασης των υγιών δραστηριοτήτων της στην Τράπεζα Πειραιώς, υποσχόταν στις 14 Ιουνίου του 2012 ότι η ΑΤΕ δεν θα έκλεινε:

Για μας η Αγροτική Τράπεζα είναι ένας δημόσιος τραπεζικός πυλώνας που δεν πρέπει να κλείσει… Γιατί μέσα της έχει εγγυήσεις αγροτικής γης, που βρίσκονται υπό τον έλεγχό της, και δεν πρέπει να μείνει χωρίς χρηματοδότηση (….).  Υπάρχουν περίπου 7 δισ ευρώ που υπολογίζουμε ότι θα περισσέψουν από την ανακεφαλαίωση των τραπεζών και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την Αγροτική.

Απατηλές υποσχέσεις και αθέτηση δεσμεύσεων

Η κυβέρνηση Σαμαρά που σχηματίσθηκε μετά τη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση του 2012 με τη σύμπραξη της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ, δεσμεύθηκε επίσης ότι η Αγροτική δεν θα έκλεινε. Στη συμφωνία των ηγετών των τριών κομμάτων, Σαμαρά, Βενιζέλου και Κουβέλη, αποτυπώθηκε σχετική προγραμματική δέσμευση, μία από τις βασικές δεσμεύσεις ενόψει της επαναδιαπραγμάτευσης του μνημονίου που σχεδιαζόταν: «Αγροτική Τράπεζα: Επανακεφαλαιοποίηση και εξυγίανσή της. Διαφύλαξη του χαρτοφυλακίου υποθηκών αγροτικής γης».

Η απατηλή, όπως αποδείχθηκε, υπόσχεση ανακεφαλαιοποίησης της Αγροτικής, ώστε να καλύπτονταν οι ζημιές που θα δημιουργούσε η συμμετοχή της τράπεζας στο PSI, είχε δοθεί ήδη από το 2011 και από την προηγούμενη κυβέρνηση στη διοίκηση της ΑΤΕ.

Αρχικά, ο τότε διοικητής Θ. Πανταλάκης, είχε δηλώσει (στο πρακτορείο Bloomberg) ότι η τράπεζα δεν θα συμμετείχε στο PSI. Η απόφαση αυτή άλλαξε, επειδή το υπουργείο Οικονομικών με υπουργό τότε τον Ευ. Βενιζέλο άσκησε έντονη πίεση στη διοίκηση, αναλαμβάνοντας δέσμευση ότι οι ζημιές του PSI θα καλύπτονταν με ανακεφαλαιοποίηση από το ΤΧΣ, όπως έγινε για τις άλλες μεγάλες τράπεζες.

Ολες αυτές οι δεσμεύσεις αθετήθηκαν. Μόνον ο ιστορικός του μέλλοντος θα είναι σε θέση να κρίνει αν ήταν ειλικρινείς δεσμεύσεις που αθετήθηκαν λόγω των πιέσεων της συγκυρίας, ή είχε αρχίσει να γράφεται πολύ νωρίς ένα χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου της τράπεζας που ιδρύθηκε το 1929 για να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και χωρίς την οποία η ελληνική γεωργία δεν θα είχε καταφέρει να σημειώσει τη μεγάλη πρόοδο και ανάπτυξη των επόμενων δεκαετιών.

Το βάρος του PSI και η διπλή ζημιά

Ένα είναι βέβαιο: Οταν η κυβέρνηση Σαμαρά αναλάμβανε την τύχη της χώρας, η τύχη της Αγροτικής είχε προ πολλού κριθεί. Από τον Φεβρουάριο του 2012, επιστολή του τότε υπουργού Οικονομικών Ευ. Βενιζέλου προς το διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γ. Προβόπουλο, αποσαφήνιζε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την πρόθεση του Δημοσίου να μην προχωρήσει σε ανακεφαλαιοποίηση της Αγροτικής.

Αυτό ίσως είναι το παράδοξο των τελευταίων ημερών της ιστορίας της Αγροτικής: Το κράτος αποφάσισε να μην την σώσει, ενώ διέσωσε ιδιωτικές τράπεζες με μικρότερη σημασία για την οικονομία, παρότι η Αγροτική θυσιάσθηκε για να σωθεί το κράτος από μια αποτυχημένη προσπάθεια αναδιάρθρωσης του χρέους, που θα είχε βαρύτατες συνέπειες για τη χώρα:

Το πρόγραμμα αναδιάρθρωσης («κούρεμα») του ελληνικού χρέους ήταν μια εθελοντική διαδικασία ανταλλαγής ομολόγων, η οποία θα γινόταν υποχρεωτική για όλους τους πιστωτές μόνο εάν συμμετείχαν στην ανταλλαγή οι κάτοχοι τουλάχιστον 90% του χρέους.

Όταν το υπουργείο Οικονομικών πίεσε τη διοίκηση της Αγροτικής να συμμετάσχει στο PSI, όπως και τελικά έγινε, η συμμετοχή της είχε καθοριστική σημασία για να επιτευχθεί ο στόχος του 90% και να μην απομείνουν ομολογιούχοι που θα αρνούνταν τη συμμετοχή τους και θα απαιτούσαν να πληρωθούν στο ακέραιο, για να μη σύρουν τη χώρα σε δικαστήρια, όπως έχει συμβεί στην περίπτωση της Αργεντινής.

Η Αγροτική όχι μόνο συμμετείχε με τα ομόλογα του χαρτοφυλακίου της αξίας 4 δισ. ευρώ, όπως συνέβη με όλες τις άλλες τράπεζες, αλλά φορτώθηκε και πρόσθετη ζημιά: Υποχρεώθηκε από το Δημόσιο - τον μεγαλομέτοχό/ιδιοκτήτη της - να μετατρέψει σε ομόλογα και όλα τα υπόλοιπα δανείων που είχε χορηγήσει σε κρατικούς οργανισμούς. Κι αυτά τα ομόλογα «κουρεύθηκαν» με το PSI. Έτσι, η συνολική ζημιά της ΑΤΕ ξεπέρασε, μαζί με τις προβλέψεις που είχαν αρχικά σχηματισθεί από τη διοίκηση, τα 5 δισ. ευρώ.

 Αβάσιμοι ισχυρισμοί, ψευδής εικόνα

Για να δικαιολογήσουν την απόφαση διάλυσης της Αγροτικής, ο τότε ΥΠΟΙΚ Ευ. Βενιζέλος και ο τότε Διοικητής της ΤτΕ Γ. Προβόπουλος ισχυρίστηκαν ότι η τράπεζα ήταν προβληματική και θα κατέρρεε ακόμη και αν δεν υπήρχαν οι ζημιές του PSI. Ο ισχυρισμός αυτός δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική:

Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι τα προβλήματα βιωσιμότητας δημιουργήθηκαν αποκλειστικά και μόνο από το PSI.

Σύμφωνα με ειδική έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος (Δεκέμβριος 2012), η ΑΤΕ έχασε 4,329 δισ. ευρώ από το PSI, ποσό που αντιστοιχούσε σε πολύ υψηλό ποσοστό του ενεργητικού, 17,1%. Με την προσθήκη και των προβλέψεων 836 εκατ. ευρώ που είχε σχηματίσει η διοίκηση ενόψει του PSI, η συνολική απώλεια για την τράπεζα έφθασε τα 5,165 δισ. ευρώ.

Εάν δεν υπήρχε το PSI, οι ανάγκες της Αγροτικής Τράπεζας για πρόσθετα κεφάλαια θα ήταν, με βάση τους υπολογισμούς του 2012, μόνο 1,427 δισ. ευρώ, ενώ το PSI τις εκτόξευσε στα 4,92 δισ. ευρώ. Στην περίπτωση της Τράπεζας Πειραιώς, που κρίθηκε σκόπιμο να διασωθεί με κρατικά κεφάλαια, οι κεφαλαιακές ανάγκες χωρίς το PSI θα ήταν πολύ υψηλές, οι μεγαλύτερες στο τραπεζικό σύστημα, φθάνοντας τα 2,429 δισ. ευρώ. Με την προσθήκη και του PSI στον υπολογισμό, ανήλθαν σε 7,335 δισ. ευρώ.

Η ποιότητα χαρτοφυλακίου και οι πιθανές ζημίες

Έωλοι, επίσης, είναι οι ισχυρισμοί ότι η Αγροτική είχε τόσο «σάπιο» χαρτοφυλάκιο, ώστε ήταν αναπότρεπτη η κατάρρευσή της.

Από τα στοιχεία της ίδιας έκθεσης της Τράπεζας της Ελλάδος σχετικά με την ανακεφαλαιοποίηση και την αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα, που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2012, γίνεται σαφές ότι ο χαρτοφυλάκιο δανείων δεν ήταν πρόβλημα που καθιστούσε μη βιώσιμη την ΑΤΕ. Οι εκτιμώμενες ζημιές της από το χαρτοφυλάκιο δανείων ήταν χαμηλότερες από το μέσο όρο του τραπεζικού συστήματος.

Ίσως γι’ αυτό η BlackRock, που διενήργησε διαγνωστικό έλεγχο στα χαρτοφυλάκια δανείων των ελληνικών τραπεζών, φέρεται να διαπίστωσε ότι η Αγροτική βρισκόταν σε καλύτερη κατάσταση από τις περισσότερες τράπεζες (δυστυχώς, το πόρισμα αυτού του ελέγχου κρατιέται μυστικό μέχρι σήμερα).

Ειδικότερα, οι πιθανές ζημιές της από χορηγήσεις στην Ελλάδα εκτιμήθηκαν στο δυσμενές σενάριο σε 3,03 δισ. ευρώ, δηλαδή 20,7% επί συνολικού χαρτοφυλακίου δανείων 14,639 δισ. ευρώ, Το αντίστοιχο ποσοστό για την Τράπεζα Πειραιώς ήταν σχεδόν εξίσου υψηλό (18,4%), ενώ υπήρχαν συστημικές τράπεζες με υψηλότερα ποσοστά: Η Eurobank με 21,6% και η Alpha Bank με 24,5%.

Οσον αφορά τις χορηγήσεις δανείων στο εξωτερικό, η ΑΤΕ είχε σαφώς μικρότερο κίνδυνο να υποστεί απώλειες, αφού είχε και πολύ χαμηλότερη έκθεση από άλλες τράπεζες. Το χαρτοφυλάκιο των δανείων ήταν μόλις 632 εκατ. ευρώ και η εκτιμώμενη απώλεια στο δυσμενές σενάριο ήταν 103 εκατ. ευρώ (16,3% του χαρτοφυλακίου). Το αντίστοιχο χαρτοφυλάκιο της Τρ. Πειραιώς ανερχόταν στα 10,106 δισ. ευρώ και υπολογιζόταν ότι στο δυσμενές σενάριο κινδύνευε να χάσει 1,624 δισ. ευρώ.

Ηθελημένη επιδείνωση

Άλλωστε, η ίδια η Τράπεζα της Ελλάδος, όταν διενεργήθηκε το stress test του 2011, αναγνώριζε ότι η Αγροτική ήταν μια βιώσιμη τράπεζα, εφόσον εφαρμοζόταν το σχέδιο εξυγίανσης και κεφαλαιακής ενίσχυσης, που είχε σχεδιάσει με την έγκριση της ΤτΕ η διοίκηση Πανταλάκη.

Η Αγροτική πρέπει να σημειωθεί ότι μπήκε στους ελέγχους αφού προηγουμένως η διοίκηση Πανταλάκη είχε σχηματίσει τεράστιες προβλέψεις πιστωτικού κινδύνου: 825,3 εκατ. ευρώ το 2009 και 604 εκατ. ευρώ το 2010.

Αυτές οι προβλέψεις είναι αμφίβολο αν ήταν απαραίτητες. Το μόνο βέβαιο είναι ότι μείωσαν την καθαρή θέση της τράπεζας το 2010 στα 699 εκατ. ευρώ και το συνολικό δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας στο 7,3%, χαμηλότερα δηλαδή από το ελάχιστο όριο του 8%.

Επιπρόσθετα, ενώ κρίθηκε απαραίτητο να γίνουν δύο αυξήσεις κεφαλαίου μέσα στο 2011, η τράπεζα επέστρεψε στο Δημόσιο 675 εκατ. ευρώ, που είχε λάβει μέσω έκδοσης προνομιούχων μετοχών.

Όταν παρουσιάσθηκαν τα αποτελέσματα του stress test του 2011, η ΤτΕ ανακοίνωσε πως η Αγροτική, ενώ είχε αρνητικό δείκτη βασικής κεφαλαιακής επάρκειας (Tier 1) στο δυσμενές σενάριο (-0,8%), θα επιτύγχανε το ελάχιστο όριο του 6%, «συμπεριλαμβανομένων των πρόσθετων μέτρων βελτίωσης του Δείκτη Κεφαλαιακής Επάρκειας».

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Λίγο αργότερα ο κ. Προβόπουλος δήλωνε ότι η ΑΤΕ δεν θα ήταν βιώσιμη ακόμη και αν δεν υπήρχε η ζημιά του PSI. Ομως η ΤτΕ είχε ήδη αποφανθεί πως η τράπεζα θα μπορούσε να διατηρήσει την απαιτούμενη επάρκεια εποπτικών κεφαλαίων, εάν είχε επιτραπεί στη διοίκησή της να συνεχίσει την εφαρμογή του προγράμματος εξυγίανσης.

Γιατί λοιπόν έπρεπε να κλείσει η κρατική τράπεζα που «μάτωσε» περισσότερο από κάθε άλλη για να αποφευχθεί μια ανεξέλεγκτη χρεοκοπία του κράτους;

 Τα "δώρα" στην Τρ. Πειραιώς

Πειστική απάντηση μέχρι σήμερα δεν έχει δοθεί. Το προφανές είναι ότι η Αγροτική θυσιάστηκε για δεύτερη φορά, προς χάριν της Τράπεζας Πειραιώς, που ενίσχυσε αποφασιστικά τη δική της θέση αποκτώντας το υγιές κομματι της ΑΤΕ έναντι πινακίου φακής  (το τίμημα ήταν μόλις 95 εκατ. ευρώ!)

Η Πειραιώς πήρε μόνο το υγιές χαρτοφυλάκιο της Αγροτικής και έλαβε από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας συνολικό ποσό 8,3 δισ. ευρώ σε δύο δόσεις. Επιπλέον, το ΤΧΣ κατέβαλε 500 εκατ. ευρώ για την αύξηση κεφαλαίου της Πειραιώς για το μέρος της ΑΤΕ.

Εξασφάλισε ακόμη μιά τεράστια δεξαμενή καταθέσεων χαμηλού κόστους: Σε μια περίοδο που οι τράπεζες βρίσκονταν υπό διαρκή πίεση από τις εκροές καταθέσεων και υποχρεώνονταν να προσφέρουν υψηλά επιτόκια στους καταθέτες, η Πειραιώς πήρε από την ΑΤΕ καταθέσεις 14,3 δισ. ευρώ, που είχαν μέσο επιτόκιο πολύ χαμηλότερο από το μέσο των δικών της. Η διαφορά αυτή αντιστοιχούσε σε βελτίωση των ετήσιων αποτελεσμάτων της Πειραιώς κατά 280 εκατ. ευρώ.

Σημαντικό όφελος αποκόμισε επίσης από το επενδυτικό χαρτοφυλάκιο: Απέκτησε τα ομόλογα από την ανταλλαγή του PSI στην τρέχουσα τιμή τους και καρπώθηκε αργότερα την υπεραξία από την άνοδο των τιμών. Στην επαναγορά ομολόγων που έγινε από το Δημόσιο τον Δεκέμβριο του 2012, τα ομόλογα PSI της ΑΤΕ αγοράστηκαν από το Δημόσιο με 80% υψηλότερη τιμή.
Μεταξύ άλλων πήρε με αποτίμηση 250 εκατ. ευρώ ομόλογο του Δημοσίου αξίας 675 εκατ. ευρώ που είχε δοθεί για τις ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης της Αγροτικής και το οποίο πληρώθηκε στην Πειραιώς στο ακέραιο.

 Τα πρόσθετα οφέλη:
- Της μεταβιβάσθηκαν ακίνητα εμπορικής αξίας 1,1 δισ. ευρώ, με λογιστική αξία μόλις 149 εκατ. ευρώ.
- Στην Πειραιώς πέρασε το μετοχικό χαρτοφυλάκιο της ΑΤΕ, που περιλάμβανε με στρατηγικά πακέτα μετοχών  ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ, ΚΑΕ κλπ, που σε διάστημα ενός έτους οι τιμές τους διπλασιάσθηκαν.

- Μαζί με το “υγιές” κομμάτι της ΑΤΕ, περιήλθε στην Πειραιώς και σειρά θυγατρικών: Οι θυγατρικές τράπεζες σε Σερβία και Ρουμανία, η FBB,  η ΑΤΕ Ασφαλιστική (πουλήθηκε στην Ergo στις 1/8/2016 έναντι 90,1 εκατ. ευρώ), και οι υπόλοιπες χρηματοοικονομικές θυγατρικές στο εσωτερικό, όπως η ΑΤΕ ΑΕΔΑΚ.

Η Τρ. Πειραιώς παρουσίασε με πανηγυρικούς τόνους τα οφέλη της από τη συναλλαγή. Όπως ανέφερε σε ανακοίνωσή της,

«Με την απόκτηση των παραπάνω στοιχείων ενεργητικού και παθητικού:
-- αναβαθμίζεται σημαντικά η θέση και παρουσία του Ομίλου της τράπεζας Πειραιώς στις τραπεζικές εργασίες στην Ελλάδα με μερίδιο αγοράς 19% στις καταθέσεις και 16% στις χορηγήσεις (στοιχεία Μαρτίου 2012),
-- δημιουργούνται συνέργειες που εκτιμάται ότι θα φθάσουν στα 155 εκατ. ευρώ στο τέλος της πρώτης τριετίας και στη συνέχεια σε 155 εκατ. ευρώ ετησίως μετά από φόρους,
-- βελτιώνεται ο δείκτης «χορηγήσεις προς καταθέσεις» στο 124%».

Το δημόσιο συμφέρον

Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι χάρη στην Αγροτική πέτυχε το PSI και χάρη στην Αγροτική κρατήθηκε όρθια μια από τις ιδιωτικές τράπεζες της χώρας, την οποία είχε υπηρετήσει από τη θέση του αντιπροέδρου ο Γιώργος Προβόπουλος, πριν τοποθετηθεί Διοικητής στην Τράπεζα της Ελλάδος,

Όμως θα πρέπει και οι πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής να εξηγήσουν εκ νέου και με σοβαρότερα επιχειρήματα, πώς μπορεί να θεωρηθεί ότι εξυπηρέτησε το δημόσιο συμφέρον και την εθνική οικονομία η απόφαση να μην ανακεφαλαιοποιηθεί η ιστορική τράπεζα και να διαμοιρασθούν τα ιμάτιά της

*Οικονομολόγος, πρώην στέλεχος τραπεζών

Διαβαστε επισης