Μία άλλη διάσταση για την Αγία Σοφία, πέρα από την πολιτική, δίνουν οι ιστορικοί τέχνης και οι συντηρητές οι οποίοι όπως αναφέρουν οι New York Times ανησυχούν ότι θα χάσουν την πρόσβαση τους για μελέτη και έρευνα, εάν το μνημείο γίνει λειτουργικό τζαμί. Παράλληλα, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, οι τουριστικές εταιρείες και οι αρχές της πόλης φοβούνται ότι οι επισκέπτες θα αποτραπούν από το να έρθουν, καθώς το μνημείο είναι ο πιο δημοφιλής τουριστικός χώρος στην Τουρκία, με 3,7 εκατομμύρια επισκέπτες πέρυσι.
"Ενδιαφέρομαι περισσότερο να διατηρήσω την Αγία Σοφία ως πολιτιστικό θησαυρό", δήλωσε η Zeynep Ahunbay, αρχιτέκτονας-συντηρητής που εργάστηκε στην επιστημονική επιτροπή για την Αγία Σοφία για 25 χρόνια. "Ο καλύτερος τρόπος για να την διατηρήσετε και να την παρουσιάσετε είναι με τη λειτουργία ως μουσείο".
Η μεγαλύτερη ανησυχία είναι τι θα συμβεί στα ασύγκριτα μεσαιωνικά ψηφιδωτά, μεταξύ των οποίων απεικονίσεις του Χριστού, της Παναγίας και του Ιωάννη του Βαπτιστή, μαζί με σπάνια πορτραίτα αυτοκρατορικών μορφών, όπως ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Ι και η αυτοκράτειρα Ζωή.
Τα μωσαϊκά ασπρίστηκαν για περισσότερο από πέντε αιώνες κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας - η απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής που θεωρείται ειδωλολατρία - και αποκαλύφθηκαν και αποκαταστάθηκαν μόνο όταν η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε μουσείο τη δεκαετία του 1930.
«Δεν ξέρουμε τι θα συμβεί στα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες», δήλωσε ο Faruk Pekin, ιδρυτής της Fest Travel, που ειδικεύεται στις πολιτιστικές εκδρομές και οδήγησε 80 νυχτερινές περιηγήσεις στην Αγία Σοφία πέρυσι.
Μία από τις απολαύσεις της περιήγησης στο κτίριο τη νύχτα, είπε, ήταν ότι ο θόλος φαίνεται ακόμη μεγαλύτερος και τα χρυσά ψηφιδωτά λάμπουν πιο λαμπρά στο σκοτεινό φως. «Οι επισκέπτες πληρώνουν διπλά για τη νυχτερινή περιοδεία και οι περισσότεροι πελάτες του είναι Τούρκοι», τόνισε.
Όπως εξηγεί: «Εάν το μουσείο γίνει τζαμί, τα μωσαϊκά θα πρέπει να καλυφθούν κατά τη διάρκεια μουσουλμανικών προσευχών. Τουρίστες και μη μουσουλμάνοι μπορεί να περιορίζονται σε ορισμένες περιοχές».
