Σημαντική χρονιά θα είναι το 2018 για τον τομέα ιολογίας στη χώρα μας καθώς είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα που όχι μόνο γίνεται λόγος για την κατανόηση των ιών αλλά θα διεξαχθούν και σημαντικά επιστημονικά συνέδρια με στόχο την κατανόηση και ανάλυση των ιών.
Σύμφωνα με τον Καθηγητή Κλινικής Ιολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, Διευθυντή Εργαστηρίου Κλινικής Ιολογίας Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου και Αντιπρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Ιολογίας κ. Γεώργιο Σουρβίνο, η χρόνια που πρόκειται να διανύσουμε θα αποτελέσει ορόσημο για την Ιολογία στην Ελλάδα, λόγω της διοργάνωσης σημαντικών επιστημονικών συνεδρίων που θα πραγματοποιηθούν στη χώρα μας με το αυτό το αντικείμενο.
Πρώτη επιστημονική εκδήλωση θα αποτελέσουν οι «Ημέρες Κλινικής Ιολογίας 2018: από το Εργαστήριο στην Κλινικής Πράξη και τη Δημόσια Υγεία», που θα πραγματοποιηθούν στην Αθήνα, 19-21 Ιανουαρίου 2018. Στόχος είναι η σύνδεση, για πρώτη φορά, των εργαστηριακών επιτευγμάτων και εξελίξεων του χώρου της Κλινικής Ιολογίας με τις εφαρμογές που αυτές βρίσκουν στις διάφορες Ιατρικές Ειδικότητες, καθώς και σε θέματα που αφορούν τη Δημόσια Υγεία. Για το σκοπό αυτόν, επιστημονικοί φορείς, όπως η Ελληνική Μικροβιολογική Εταιρεία, η Ελληνική Εταιρεία Ιολογίας, αλλά και το ΚΕΕΛΠΝΟ και η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, ενώνουν τις δυνάμεις τους με κοινό στόχο την έγκαιρη διάγνωση, θεραπεία και πρόληψη των ιογενών λοιμώξεων.
Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων που άπτονται της Κλινικής Ιολογίας για το 2018, θα είναι η διοργάνωση, για πρώτη φορά στην ιστορία της European Society for Clinical Virology, του 21ου Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Κλινικής Ιολογίας, που θα πραγματοποιηθεί στο Ζάππειο Μέγαρο, 23-26 Σεπτεμβρίου 2018, με Πρόεδρο του συνεδρίου τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Σουρβίνο. Στο συνέδριο αυτό θα συμμετάσχουν κορυφαίοι επιστήμονες του χώρου της Κλινικής Ιολογίας, ενώ την εναρκτήρια ομιλία θα δώσει ο βραβευμένος με Νόμπελ για τις έρευνές του στον ιό HPV, Καθηγητής Harald zur Hausen.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, οι ιοί αποτελούν τα πλέον επιτυχημένα παθογόνα, τα οποία δεν έχουν αυτόνομη ζωή, αλλά αναπαράγονται μόνο μέσα σε ζωντανά κύτταρα-ξενιστές, χρησιμοποιώντας όλους τους βασικούς μηχανισμούς τους (κυτταρικά οργανίδια, ένζυμα, μεταβολισμός, κλπ). Οι ιοί προσβάλλουν τα κύτταρα όλων των ζωντανών οργανισμών, όπως των φυτών, των ζώων και, φυσικά, τον ίδιο τον άνθρωπο.
Η απλή δομή των ιών τους έχει καταστήσει πολύτιμα «μοντέλα» για την μελέτη πολλών κλάδων των Επιστημών Ζωής. Έτσι, για παράδειγμα, η χρήση των ιών σε κυτταρικά συστήματα έχει προσδώσει σημαντικές πληροφορίες στους Τομείς της Γενετικής, της Μοριακής και Κυτταρικής Βιολογίας, αποκαλύπτοντας τους μηχανισμούς που διέπουν την αντιγραφή του DNA, το γενετικό ανασυνδυασμό, τη μεταγραφή, τη μετάφραση των πρωτεϊνών, την ενδοκυττάρια μετακίνηση των πρωτεϊνών κλπ. Η Ανοσολογία, επίσης, αποτελεί έναν επιπλέον κλάδο ο οποίος έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα, καθώς οι ιοί αποτελούν ιδανικά εργαλεία για τη διέγερση του παθογόνων αυτών.
Οι ιοί είναι συνυφασμένοι με την ανθρώπινη ζωή, καθώς πολλαπλασιάζονται και μεταδίδονται προσβάλλοντας τα ανθρώπινα κύτταρα. Έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα ευέλικτους μηχανισμούς μόλυνσης των κυττάρων-στόχων τους, με απώτερο σκοπό την εξάπλωσή τους. Οι μολύνσεις που προκαλούν μπορεί να είναι τοπικές ή συστημικές, λανθάνουσες ή οξείες, χρόνιες ή υποτροπιάζουσες. Οι τρόποι μετάδοσης ποικίλουν ανάμεσα στους ιούς, όπως π.χ. από άνθρωπο σε άνθρωπο, από έντομα σε άνθρωπο, από το περιβάλλον στον άνθρωπο, κλπ. Η συμβίωση μεταξύ ιού και κυττάρου-ξενιστή, είναι δυνατόν να προκαλεί ένα μεγάλο εύρος καταστάσεων για τον οργανισμό, από εντελώς ασυμπτωματική, πρόκληση ελαφρών συμπτωμάτων, όπως αυτά ενός κοινού κρυολογήματος, έως πολύ σοβαρές λοιμώξεις, όπως αυτές του κεντρικού νευρικού συστήματος ή ακόμα και το θάνατο. Η έκβαση μιας ιογενούς λοίμωξης εξαρτάται από διαφορετικούς παράγοντες, όπως είναι η επάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος, το φύλο, η ηλικία, τα φάρμακα, το άγχος, η ηλιακή ακτινοβολία, ο θηλασμός, αλλά και γεωγραφικούς ή κοινονικο-οικονομικούς παράγοντες.
Όπως λέει, στον τομέα της Κλινικής Ιολογίας έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος σε ό,τι αφορά την εργαστηριακή διάγνωση ιογενών λοιμώξεων. Οι σύγχρονες μέθοδοι της Μοριακής Βιολογίας, όπως αυτή της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης πραγματικού χρόνου (Real-Time PCR), εφαρμόζονται, πλέον, σε επίπεδο ρουτίνας στα εργαστήρια, εξασφαλίζοντας μέγιστη ευαισθησία και ειδικότητα στην ανίχνευση των ιών. Επιπλέον, νέες μοριακές πλατφόρμες έχουν αναπτυχθεί, διαθέτοντας κατάλληλη πιστοποίηση για διαγνωστική χρήση, με τις οποίες είναι δυνατή η ταυτόχρονη ανίχνευση, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα (1-2 ώρες), πολλαπλών ιών-στόχων οι οποίοι είναι πιθανό να μολύνουν το ίδιο σύστημα (π.χ. αναπνευστικό, ΚΝΣ, γαστρεντερικό κλπ). Είναι η λεγόμενη συνδρομική προσέγγιση (syndromic approach). Η τεχνολογία αυτή εξαπλώνεται ραγδαία και εφαρμόζεται σε συστήματα υγείας μεγάλων χωρών, καθώς τα οφέλη της είναι πολλαπλά, προσφέροντας άμεσες και αξιόπιστες ιατρικές πληροφορίες για ιογενείς λοιμώξεις ή συλλοιμώξεις σε επείγοντα περιστατικά και ευπαθείς ομάδες πληθυσμού (π.χ. νεογνά, παιδιά, μεταμοσχευμένους κλπ), συμβάλλοντας στον σωστό ιατρικό χειρισμό των ασθενών (π.χ. απομόνωση ασθενών για αποφυγή διασποράς σε νοσοκομείο) και εξοικονομώντας οικονομικούς πόρους από άσκοπη νοσηλεία ή ατεκμηρίωτη προληπτική χορήγηση αντιβιοτικών.
Η ανάπτυξη σύγχρονων μεθόδων διάγνωσης των ιών με υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα βρίσκει επιπλέον εφαρμογές στην ανίχνευση, τον καθορισμό της προέλευσης και της πύλης εισόδου, καθώς και στην επιδημιολογική επιτήρηση ιογενών λοιμώξεων που αφορούν τη Δημόσια Υγεία. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι κατά καιρούς επιδημίες/πανδημίες της γρίπης, οι ιοί SARS και MERS, οι αναδυόμενες ιογενείς λοιμώξεις, όπως αυτές από τον ιό του Δυτικού Νείλου ή τον ιό Ζίκα ή το Δάγκειο πυρετό/Δάγκειο αιμορραγικό πυρετό, καθώς και αυτές που οφείλονται σε μεταναστευτικές ροές πληθυσμών.
Η πρόοδος της Ιολογίας σε επίπεδο βασικής και εργαστηριακής γνώσης βρίσκει εφαρμογές, εκτός από τον Τομέα της διάγνωσης, και στον τομέα της πρόληψης, μέσω της ανάπτυξης εμβολίων, τα οποία αποτελούν την ασπίδα του οργανισμού έναντι των ιών. Η έρευνα των ιών και η απόκτηση νέων γνώσεων τόσο για τη δομή τους, όσο και για το γενετικό τους υλικό, παρέχει στους επιστήμονες πολύτιμες πληροφορίες για την ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων που αφορούν συνήθεις ιογενείς λοιμώξεις, όπως είναι το εμβόλιο της εποχικής γρίπης, των παιδικών ασθενειών (π.χ. παρωτίτιδας, ιλαράς, ερυθράς), της Ηπατίτιδας Β, οι οποίες, όμως, είναι πιθανό απουσία εμβολιασμού να προκαλέσουν σοβαρά συμπτώματα στον γενικό πληθυσμό. Επιπλέον, με δεδομένη τη ογκογόνο δράση ορισμών ιών, η ανάπτυξη εμβολίων έναντι των ιών αυτών συμβάλει αποφασιστικά στην πρόληψη συγκεκριμένων νεοπλασιών του ανθρώπου. Τρανό παράδειγμα αντικαρκινικού εμβολίου έναντι ογκογόνου ιού αποτελούν τα εμβόλια έναντι του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Εφέτος συμπληρώνονται 10 χρόνια από την κυκλοφορία των 2 πρώτων εμβολίων (διδύναμο και τετραδύναμο), ενώ εφέτος κυκλοφορεί και το νέο εννεαδύναμο εμβόλιο κατά του HPV, προσφέροντας αυξημένη προστασία έναντι 9 υποτύπων του ιού HPV σε περιπτώσεις προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, του αιδοίου, του κόλπου και του πρωκτού, καθώς και σε κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων.
Πραγματικά επαναστατική είναι τα τελευταία χρόνια η χρήση των ιών σε θεραπείες κατά του ανθρώπινου καρκίνου
Η μελέτη των χαρακτηριστικών των ιών έχει μετατρέψει αυτούς τους, κατά κοινή ομολογία, επικίνδυνους μικροοργανισμούς σε τεράστια «όπλα» εναντίον τύπων ανθρώπινων νεοπλασιών. Η βασική ιδέα στηρίζεται στο γεγονός ότι συγκεκριμένοι ιοί, όπως ο ιός του απλού έρπητα (Herpes Simplex Virus, HSV), της ιλαράς και άλλοι, έχουν την ιδιότητα να σκοτώνουν (λύουν) τα κύτταρα που μολύνουν. Στο εργαστήριο είναι δυνατή η γενετική τροποποίηση των ιών με τέτοιον τρόπο, ώστε αυτοί να παρακάμπτουν τα υγιή κύτταρα και να μολύνουν εκλεκτικά, σκοτώνοντας αποκλειστικά τα καρκινικά κύτταρα. Τέτοιοι ιοί ονομάζονται ογκολυτικοί ιοί και η αντίστοιχη θεραπεία ονομάζεται ιοθεραπεία.
Η πιο πρόσφατη μελέτη αφορά τη χρήση ιοθεραπείας σε μεταστατικό μελάνωμα, ενός επιθετικού καρκίνου το δέρματος, με τη χρήση του ιού του απλού έρπητα HSV. Η μελέτη αυτή εφαρμόστηκε στη Μεγάλη Βρετανία με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η συγκεκριμένη αυτή θεραπεία πραγματοποιείται με την εξαπόλυση «δύο παρατεταμένων επιθέσεων» στα καρκινικά κύτταρα, με τη βοήθεια του ιού του απλού έρπητα. O ιός αυτός επελέγη επειδή δεκαετίες τώρα χρησιμοποιείται στην ιατρική έρευνα και οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον πολλά για τη δομή και τον τρόπο δράσης του.
Η πρώτη επίθεση αφορά την αναπαραγωγή του ιού
Ο ιός τροποποιείται γενετικά, ώστε να μην μπορεί πλέον να αναπαραχθεί μέσα στα υγιή κύτταρα, αλλά μόνο μέσα στα καρκινικά. Έτσι, όταν εισέλθει στο εσωτερικό τους, αρχίζει να αναπαράγεται έως ότου οι πληθυσμοί του γίνουν τόσο μεγάλοι, ώστε τελικά τα καρκινικά κύτταρα να καταστραφούν.
Η δεύτερη επίθεση αφορά το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς
Ο ιός έχει υποστεί πρόσθετες γενετικές τροποποιήσεις, οι οποίες διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να ενεργοποιηθεί και να προσπαθήσει να τον καταστρέψει, επιτιθέμενο στους καρκινικούς όγκους. Η θεραπεία αυτή εμφάνισε εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά την ανταπόκριση των ασθενών, την πλήρη εξάλειψη ή μείωση του όγκου, καθώς και την επιβίωση των ασθενών.
Διαφορετικές ογκολυτικές ιοθεραπείες εφαρμόζονται σε άλλους τύπους ανθρώπινων καρκίνων, όπως τον καρκίνο των ωοθηκών και του εγκεφάλου, κεφαλής και τραχήλου, ορισμένα σαρκώματα, αλλά και σε ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα. Τα αποτελέσματα των θεραπευτικών πρωτοκόλλων είναι πολλά υποσχόμενα, καθώς βελτιώνουν σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών, με πολύ λιγότερες παρενέργειες και τοξικότητα σε σχέση με σχήματα χημειοθεραπείας.
Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι οι ιοί, τους οποίους έως τώρα θεωρούμε ως εχθρούς μας λόγω των λοιμώξεων που προκαλούν, εκμεταλλευόμενοι τις ιδιότητές τους να σκοτώνουν τα ανθρώπινα κύτταρα και επιφέροντας κατάλληλες εργαστηριακές τροποποιήσεις, μπορούμε να τους μετατρέψουμε σε σημαντικούς συμμάχους, αναπτύσσοντας ογκολυτικές ανοσοθεραπείες εναντίον του καρκίνου.
