Μια υπόθεση που αποκαλύφθηκε από το BBC προκαλεί σοκ στην Ευρώπη και πυροδοτεί νέα ερωτήματα για τη λειτουργία, τα όρια και την εποπτεία της διεθνούς βιομηχανίας δωρεάς σπέρματος — μια αγορά που πλέον αποτιμάται σε δισεκατομμύρια.
Σύμφωνα με την έρευνα του BBC, ένας δανός δωρητής σπέρματος απέκτησε τουλάχιστον 197 παιδιά σε 14 διαφορετικές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, ενώ το υλικό του φαίνεται να περιείχε γενετική μετάλλαξη που αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε ορισμένους απόγονούς του.
Η περίπτωση αυτή, που τίθεται πλέον στο μικροσκόπιο ευρωπαϊκών αρχών, αποκαλύπτει την τεράστια κλίμακα μιας βιομηχανίας που αναπτύσσεται ραγδαία, καθώς η ανάγκη για υποβοηθούμενη αναπαραγωγή αυξάνεται διεθνώς.
Αξίζει να τονιστεί πως η υπόθεση προκάλεσε συναγερμό στις ευρωπαϊκές αρχές, καθώς φανερώνει τα μεγάλα κενά στη διεθνή εποπτεία ενός κλάδου που εξελίσσεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Μια αγορά δισεκατομμυρίων με ελάχιστη εποπτεία
Η δωρεά σπέρματος, που επιτρέπει σε εκατομμύρια γυναίκες να αποκτήσουν παιδί – είτε λόγω υπογονιμότητας, είτε ως μέλη ομόφυλων ζευγαριών, είτε μόνες – έχει μετατραπεί σε μια αγορά με εκτιμώμενη αξία άνω των 2 δισ. λιρών έως το 2033, σύμφωνα με το BBC.
Παρά τη ζήτηση, ο αριθμός των κατάλληλων δοτών παραμένει εξαιρετικά μικρός: λιγότεροι από 5% όσων εκδηλώνουν ενδιαφέρον πληρούν τα κριτήρια. Αυτό κάνει το σπέρμα των επιτυχημένων δοτών «πολύτιμο εμπορεύσιμο αγαθό», οδηγώντας σε επαναλαμβανόμενη χρήση των ίδιων γενετικών υλικών.
Γιατί η Δανία κυριαρχεί – Το «σπέρμα των Βίκινγκς»
Η Δανία είναι πλέον ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σπέρματος παγκοσμίως.
Οι μεγάλες τράπεζες σπέρματος της χώρας, όπως η Cryos International, προσελκύουν υποψήφιες μητέρες από όλο τον κόσμο, οι οποίες συχνά επιλέγουν δότες με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά – από φωτογραφίες και φωνή μέχρι επάγγελμα και ύψος.
Η δημοφιλία του λεγόμενου «σπέρματος των Βίκινγκς» οφείλεται, μεταξύ άλλων, σε χαρακτηριστικά όπως τα ξανθά μαλλιά και τα γαλανά μάτια, τα οποία σε ορισμένες γενετικές ομάδες είναι υπολειπόμενα και άρα επιθυμητά για μεγαλύτερη «ποικιλία» στα γονίδια.
Πώς ένας δότης έφτασε τα 197 παιδιά σε 14 χώρες
Ο δανός δότης που αποκάλυψε το BBC είχε δώσει δείγματα σε 67 κλινικές.
Κάθε χώρα εφαρμόζει δικό της όριο για τον αριθμό παιδιών ανά δότη – όμως, αυτά τα όρια δεν υπολογίζουν τη διασυνοριακή διακίνηση σπέρματος.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένας άνδρας να αποκτά παιδιά σε πολλές χώρες χωρίς κανέναν κεντρικό έλεγχο. Μερικά από τα παιδιά του εν λόγω δότη εμφάνισαν καρκίνους που συνδέθηκαν με τη γενετική μετάλλαξή του, η οποία δεν είχε εντοπιστεί εγκαίρως.
Έκκληση για ενιαίο ευρωπαϊκό μητρώο – «Η αγορά λειτουργεί σαν Άγρια Δύση»
Η υπόθεση έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία σε ευρωπαϊκές αρχές. Το Βέλγιο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δημιουργία ενιαίου μητρώου δωρητών, ώστε να παρακολουθούνται οι συνολικοί αριθμοί παιδιών ανά δότη.
Ο αντιπρόεδρος της βελγικής κυβέρνησης παρομοίασε τον χώρο με «Άγρια Δύση», ενώ η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής προτείνει όριο 50 οικογενειών ανά δότη σε επίπεδο ΕΕ.
Ηθικά και κοινωνικά διλήμματα σε μια εποχή DNA-tests
Πέρα από τα ζητήματα υγείας, ανακύπτουν σοβαρά ερωτήματα ταυτότητας και ψυχολογικής επιβάρυνσης για τα παιδιά, καθώς και για τους ίδιους τους δότες.
Με τα τεστ DNA και τις πλατφόρμες ανεύρεσης συγγενών να γίνονται δημοφιλή, όλο και περισσότερα άτομα εντοπίζουν δεκάδες – ή και εκατοντάδες – ετεροθαλή αδέλφια.
Όπως σημειώνει ο βιοηθικός Τζον Άπλμπι, πρόκειται για «τεράστιο ηθικό ναρκοπέδιο», όπου η επιθυμία για οικογένεια πρέπει να εξισορροπείται με την προστασία όλων των εμπλεκομένων.
Το μεγάλο ερώτημα: Μπορεί να υπάρξει πραγματικός έλεγχος;
Καθώς η αγορά γίνεται πιο παγκοσμιοποιημένη, η επιβολή ρυθμίσεων μοιάζει όλο και πιο περίπλοκη.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι οι υπερβολικά αυστηροί περιορισμοί μπορεί να ενθαρρύνουν τη στροφή σε ανεπίσημες, επικίνδυνες και ανεξέλεγκτες λύσεις – κάτι που ήδη παρατηρείται σε διαδικτυακές κοινότητες.
Το BBC επισημαίνει ότι η συζήτηση μόλις ξεκίνησε και ότι η υπόθεση του δανού δότη ίσως αποτελέσει το σημείο καμπής για την αυστηρότερη εποπτεία μιας βιομηχανίας που μέχρι σήμερα λειτουργεί «κάτω από το ραντάρ».