Ενα πολιτικό αφήγημα εξόδου από τον πόλεμο αναζητούν τώρα οι μεγάλες δυνάμεις, που προσπαθούν να τερματίσουν την αιματοχυσία στην Ουκρανία, απομακρύνοντας τον κίνδυνο υποτροπής και μελλοντικών συγκρούσεων μεγαλύτερης κλίμακας.
Ο Τραμπ θέλει να κλείσει το θέμα όπως-όπως, ακόμη και σε βάρος της Ουκρανίας, προκειμένου να βελτιώσει τις αμερικανορωσικές σχέσεις και να αποκλιμακώσει την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, παραμερίζοντας τους Ευρωπαίους.
Ο Πούτιν συμφωνεί, υπό τον όρο ότι η Μόσχα θα πάρει με ειρηνευτική συμφωνία όσα κατόρθωσε να κερδίσει με τα όπλα – και κάτι παραπάνω.
Οι Ευρωπαίοι ζητούν μία θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων – να μη γίνουν όλα ερήμην τους – και παράλληλα να προστατευθούν έναντι του “ρωσικού κινδύνου”.
Σε τραγική θέση ο Ζελένσκι, που βλέπει ότι θα αναγκαστεί να προσυπογράψει τον ακρωτηριαμό της χώρας του - “για να μην πάθει χειρότερα”, όπως τον προειδοποίησε ο Τραμπ.
Ενα βήμα εμπρός, δύο βήματα πίσω
Σχεδόν 4 χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή, το ουκρανικό παραμένει στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, αποτελώντας βασικό καταλύτη διαμόρφωσης κλίματος στις διεθνείς σχέσεις. Οι προσπάθειες για την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας συνεχίζονται και επιτέλους αρχίζει να φαίνεται αχτίδα φωτός, για μία συμφωνία που θα τερματίσει την αιματοχυσία και θα δώσει τη δυνατότητα να ξαναρχίσει η ροή ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου προς την κεντροδυτική Ευρώπη, όπου οι οικονομίες “γονατίζουν” από το υψηλό κόστος ενέργειας.
Οι τελευταίες διπλωματικές κινήσεις έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο το ενδεχόμενο μιας οργανωμένης προσπάθειας για ειρηνευτική συμφωνία. Αν και οι δυσκολίες παραμένουν μεγάλες, το διεθνές σκηνικό δείχνει να εισέρχεται σε μια νέα φάση, όπου οι βασικοί παίκτες επιχειρούν να χαρτογραφήσουν έναν πιθανό δρόμο εξόδου από τη σύγκρουση.
Καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη συγκυρία παίζει η εντατικοποίηση των επαφών των Ηνωμένων Πολιτειών. Η χθεσινή συνάντηση Τραμπ -Ζελένσκι και οι παράλληλες συνομιλίες του Αμερικανού προέδρου με τον Πούτιν, δημιούργησαν ένα νέο πλαίσιο διαλόγου, έστω και αν αυτό παραμένει περισσότερο πολιτικό παρά θεσμικά δομημένο.
Η ουκρανική ηγεσία ξεκίνησε αυτόν τον γύρο συνομιλιών θέτοντας μαξιμαλιστικούς στόχους, αλλά αναγκάζεται να κάνει πολλά βήματα πίσω. Οπως είπαν ο Αμερικανός και ο Ουκρανός πρόεδρος, στο εδαφικό ζήτημα υπήρξε σημαντική πρόοδος, επετεύχθη συμφωνία κατα 95%, ενώ για τις εγγυήσεις ασφαλείας «υπάρχει ήδη συμφωνία 100%». Παρά το γεγονός ότι και οι δύο εμφανίστηκαν θετικοί για τα αποτελέσματα της συνάντησης, από τις δηλώσεις τους έγινε ξεκάθαρο ότι οι διαπραγματεύσεις θα συνεχιστούν. Οπως είπε ο Τραμπ, εκτιμά ότι τελική συμφωνία μπορεί να επιτευχθεί σε μερικές εβδομάδες
Από την πλευρά της Ουάσιγκτον, το μήνυμα που εκπέμπεται είναι πως υπάρχει πρόοδος σε βασικές παραμέτρους ενός πιθανού συμβιβασμού.
Το Κίεβο εμφανίζεται πρόθυμο να συζητήσει ένα εκτεταμένο πλαίσιο ειρήνευσης, με έμφαση στις εγγυήσεις ασφάλειας και στη μεταπολεμική σταθερότητα,. Δεν έχει αποδεχθεί όμως εκ των προτέρων λύσεις που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως νομιμοποίηση εδαφικών απωλειών. Η ουκρανική ηγεσία γνωρίζει ότι οποιαδήποτε συμφωνία θα πρέπει όχι μόνο να είναι βιώσιμη διεθνώς, αλλά και πολιτικά αποδεκτή στο εσωτερικό της χώρας, κάτι που περιορίζει σημαντικά τα περιθώρια ελιγμών.
Κερδισμένη η Ρωσία
Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία διατηρεί σκληρή στάση στα ζητήματα που θεωρεί στρατηγικής σημασίας. Παρ'ότι η Μόσχα δεν απορρίπτει το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων, επιμένει ότι μια ειρηνευτική συμφωνία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα «τετελεσμένα επί του εδάφους», ιδιαίτερα στις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας.
Αυτή η θέση εξακολουθεί να αποτελεί το βασικότερο εμπόδιο σε μια ουσιαστική σύγκλιση, καθώς συγκρούεται ευθέως με τη γραμμή του Κιέβου και των δυτικών συμμάχων του.
Πούτιν και Τραμπ έχουν προχωρήσει περισσότερο, συμφωνώντας ότι μια μακροπρόθεσμη ειρηνευτική διευθέτηση είναι προτιμότερη από την προσωρινή κατάπαυση του πυρός που προωθούν οι Ουκρανοί και οι Ευρωπαίοι.
Συλλογικές δεσμεύσεις και "ρωσική απειλή"
Σε αυτό το σκηνικό, η Ευρώπη επιχειρεί να ανακτήσει πιο ενεργό ρόλο. Η πρωτοβουλία του Εμανουέλ Μακρόν να συγκαλέσει σύνοδο των συμμάχων και υποστηρικτών της Ουκρανίας αποσκοπεί ακριβώς στη διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού πλαισίου εγγυήσεων, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει συμπληρωματικά στις αμερικανικές προσπάθειες.
Το Παρίσι επιδιώκει να καταστήσει σαφές ότι μια ενδεχόμενη ειρήνη δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά σε διμερείς διαβεβαιώσεις, αλλά χρειάζεται συλλογικές δεσμεύσεις για την ασφάλεια και την οικονομική στήριξη της Ουκρανίας σε βάθος χρόνου.
Παρά τις πρωτοβουλίες αυτές, οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να εμφανίζονται διχασμένοι ως προς το εύρος και τη μορφή των εγγυήσεων που θα μπορούσαν να προσφέρουν, αλλά και ως προς το πώς θα πρέπει να τοποθετηθούν απέναντι σε μια ενδεχόμενη αμερικανορωσική συνεννόηση. Το ερώτημα αν η Ευρώπη θα λειτουργήσει ως ενιαίος γεωπολιτικός παίκτης ή ως συμπλήρωμα των επιλογών της Ουάσιγκτον παραμένει ανοιχτό.
Κρίσιμες επαφές
Συνολικά, οι προοπτικές ειρήνευσης βρίσκονται σήμερα σε ένα λεπτό αλλά κρίσιμο σημείο ισορροπίας. Οι δίαυλοι επικοινωνίας έχουν ανοίξει, τα βασικά σημεία διαφωνίας έχουν αποτυπωθεί με μεγαλύτερη σαφήνεια και οι μεγάλες δυνάμεις φαίνεται να αναζητούν ένα πολιτικό αφήγημα εξόδου από τον πόλεμο.
Την ίδια στιγμή, όμως, οι ουσιαστικές διαφορές παραμένουν βαθιές και καμία πλευρά δεν δείχνει έτοιμη να αναλάβει το πολιτικό κόστος ενός μεγάλου συμβιβασμού.
Οι επαφές που δρομολογούνται θα κρίνουν αν η σημερινή κινητικότητα αποτελεί την αρχή μιας πραγματικής ειρηνευτικής διαδικασίας, ή απλώς μια ακόμη φάση διπλωματικής διαχείρισης ενός πολέμου που εξακολουθεί να καθορίζει τις ισορροπίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο.